Bouwstenen voor participatie

Alle EU-lidstaten zijn verplicht een nationaal programma te maken voor het beheer van radioactief afval en verbruikte splijtstoffen. Bij het uitwerken van het Nederlandse Nationaal Programma heeft de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) het Rathenau Instituut gevraagd om als onderbouwende studie een visie te formuleren op publieksparticipatie over het beheer van radioactief afval.

Op basis van de richtlijn 2011/70/Euratom werd publieksparticipatie aanvankelijk uitgelegd als het betrekken van burgers. Vanwege het ambigue karakter zal het betrekken van uitsluitend burgers nooit voldoende zijn. Het is noodzakelijk om ook overheden, stakeholders en wetenschappers te betrekken. Publieksparticipatie over radioactief afval vraagt bovendien om een betrouwbaar en eerlijk proces waarin nog niets wordt uitgesloten. Het inzetten op vertrouwen en participatiebereidheid zijn hierbij eerste noodzakelijke stappen. Om het vertrouwen en de participatiebereidheid te verstevigen, is vanaf nu een gezamenlijke verkenning van de inrichting van de publieksparticipatie vereist. Ook dient de ANVS continue reflectie te organiseren op de inhoud en het proces van publieksparticipatie en op de ethische aspecten van de beheerproblematiek op de lange termijn.

We onderscheiden drie deelonderwerpen bij het langdurig beheer van radioactief afval: (multi)nationaal beheer, technisch beheer en locatie. Per deelonderwerp stellen we een participatiecluster
voor. Hierin kunnen de participanten, de mate van participatie evenals de duur hiervan variëren. Reflectie op de participatieclusters is essentieel, niet alleen ten behoeve van het vertrouwen, maar ook om de clusters zo nodig aan te passen. Ook dit dient op participatieve wijze te gebeuren. Daarom stellen wij ook voor reflectie een eigen participatiecluster voor. Omdat het radioactief-afvalprobleem en discussies over kernenergie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, bevelen we aan om open te staan voor deze discussies.

Het is onmogelijk om een begin- en eindpunt vast te stellen voor de publieksparticipatie. Het tijdspad is namelijk onzeker vanwege technologische ontwikkelingen, mogelijke incidenten met
radioactief afval of kerncentrales, geopolitieke spanningen of bestuurlijke wijzigingen op zowel nationaal als Europees niveau.
Wel zijn er een aantal belangrijke momenten te voorzien. Ten eerste zien we 2033 als een belangrijk moment voor publieksparticipatie bij de besluitvorming over het langdurig beheer van radioactief afval. Dit is het jaar waarin de kerncentrale in Borssele buiten bedrijf zal worden gesteld. Dit maakt de discussie over het langdurig beheer van radioactief afval actueler. Daardoor zal de participatie-bereidheid op dat moment vermoedelijk groot zijn. Ten tweede zien we 2025 als een belangrijk moment. Dit is het laatste moment vóór de buitenbedrijfstelling van Borssele waarop de ANVS over de evaluatie van het Nationale Programma dient te rapporteren aan de Europese Commissie. In onderhavige visie is dit een belangrijk moment, dat tevens terugkomt in onze aanbevelingen.

Tot die tijd lijkt de kans op goede publieksparticipatie met burgers vrij klein. Wij bevelen aan dat de ANVS tot 2025 zich vooral richt op het voorbereiden van publieksparticipatie. Hiertoe onderzoekt de ANVS op participatieve wijze met verschillende betrokkenen (wetenschappers, lagere overheden, bedrijven en ngo’s) het perspectief op de onderhavige visie over publieksparticipatie
en de inhoudelijke agenda (deelonderwerpen). Dit draagt bij aan het opbouwen van vertrouwen in de overheid en daarmee aan de participatiebereidheid wat betreft het langdurig beheer van radioactief afval. Voor deze voorbereiding kan aansluiting worden gezocht bij de rapportagecyclus over de voortgang van het Nationale Programma aan de Europese Commissie.

Bij voorkeur citeren als:
Vries, A. de, A. van Waes, R. van Est, B. van der Meulen en F. Brom, Bouwstenen voor participatie. Den Haag, Rathenau Instituut 2015