Ontwerp blockchains maatschappelijk verantwoord

Door Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut & Ad Kroft, programmamanager van de Dutch Blockchain Coalition. 

Blockchains kunnen datastromen efficiënter, transparanter en betrouwbaarder maken. Blockchains in de voedingsindustrie verbeteren de voedselveiligheid. Door blockchain is het beter inzichtelijk te maken of een product echt halal, koosjer of fair trade is. Dat geldt ook voor informatie over bijvoorbeeld productiemethoden, arbeidsomstandigheden en transportroutes.

Via blockchain hebben alle partijen in een keten of netwerk een gelijktijdige kopie van alle gegevens. Iedere verandering wordt vrijwel direct naar alle partijen verspreid en zo gecontroleerd door alle partijen. Fraude in het administratieve proces is bijna onmogelijk omdat een aanpassing alleen mogelijk is wanneer er tussen partijen in het netwerk consensus is over de voorgestelde wijziging. Externe controle, inspectie en toezicht worden daarmee makkelijker en goedkoper.

Vanwege deze lagere transactiekosten kunnen zo nieuwe vormen van samenwerking en nieuwe markten ontstaan, bijvoorbeeld tussen een lokale olijfboer in een ontwikkelingsland en een individuele consument in Utrecht of Emmen. Zo ontstaat de peer-to-peer economie waarbij mensen over het internet met hun computers direct met andere mensen handelen op verschillende online handelsplatformen zonder de tussenkomst van een centrale autoriteit of instantie.

Kinderschoenen

Blockchaintechnologie staat technisch nog in de kinderschoenen. De efficiencyvoordelen vallen bij veel experimenten nog tegen; applicaties zijn niet snel genoeg, kosten te veel schijfruimte of zijn energieverslindend. Interoperabiliteit, het vermogen van (informatie)systemen om op elektronische wijze gegevens en informatie te kunnen uitwisselen binnen en tussen organisaties, is een issue.

Een ander probleem is dat de data niet altijd betrouwbaar gedigitaliseerd (kunnen) worden. In de digitale wereld wordt het vertrouwen in de ander vastgesteld door authenticatie (ben je wie je zegt dat je bent) en autorisatie (mag je doen wat je probeert te doen).Om bij het voorbeeld van de olijfboer te blijven, wie zegt dat hij het werkelijk is die aan het andere eind van de keten zit en niet iemand anders die claimt hem te zijn?

Deze IT-hobbels worden waarschijnlijk wel overwonnen. Maar, zoals alle moderne technologieën, is ook blockchain niet waardevrij of neutraal. Blockchains slaan informatie permanent en onveranderlijk op. Dat kan privacyrisico’s creëren en botsen met het Europees recht op vergetelheid. Tegelijkertijd kan blockchain (samen met andere instrumenten) een enorme verbetering bieden als het gaat om privacy en security.

Nieuwe wetten nodig

De hoeveelheid onveranderbaar vastgelegde data van sensoren, social media en smartphones zal geweldig toenemen, maar we willen niet dat overheden of commerciële partijen ons met blockchaintechnologie permanent in de gaten gaan houden.

Consortia van bedrijven en mondiale regio’s zullen blockchains bouwen waarmee zij met elkaar concurreren om de gebruiker, maar we willen juist het ontstaan van nieuwe datasilo’s en van monopolie-afhankelijke gebruikers voorkomen.

Daarom moeten we de autonomie van gebruikers politiek en juridisch garanderen. Algoritmes kunnen bijdragen aan foutloze uitvoering van complexe processen maar kunnen ook leiden tot allerlei soorten schade, onrechtmatigheid en morele blunders. En dus moeten er wetgeving en publieke voorzieningen komen waarmee risico’s worden beheerst, schade wordt vergoed en waarmee we algoritmes kunnen inspecteren, beheren en overrulen.

Waarden centraal

Blockchaintechnologie is zeer veelbelovend maar zal technisch nog flinke stappen moeten zetten om de revolutionaire technologie te worden die bestaande werkwijzen en internetsystemen verbetert en vervangt. En deze tijd moeten we gebruiken om na te denken over hoe we maatschappelijke waarden zoals privacy, autonomie, menselijk contact en veiligheid kunnen meenemen in het proces van ontwerpen en toepassen van blockchains.