In 35 jaar kan veel veranderen

‘Het is nu nauwelijks meer voor te stellen, maar eind jaren zeventig had in Nederland nog bijna niemand de beschikking over een computer. Computers waren voor hobbyisten, universiteiten en een handvol grotere bedrijven. Dat er ooit een tijd zou komen waarin grote groepen alleen nog vanuit huis zouden werken, konden de meeste Nederlanders zich helemaal niet voorstellen.
‘De overheid zag wel mogelijkheden voor wat toen micro-elektronica genoemd werd. De minister voor Wetenschapsbeleid zette een commissie aan het werk om de kansen en bedreigingen ervan in kaart te brengen. Voorzitter van die commissie werd Gerhart Rathenau, hoogleraar experimentele natuurkunde en voormalig directeur van het natuurkundig laboratorium van Philips in Eindhoven.

‘Het belangrijkste advies van die commissie-Rathenau was dat de samenleving actief moest worden voorbereid op de komst van nieuwe technologie. Burgers zouden moeten meedenken en meepraten over de maatschappelijke gevolgen daarvan. De maatschappelijke betekenis van technologie moest systematisch worden bestudeerd via technology assessment. 
‘De urgentie van dat advies werd nog versterkt door andere nieuwe technologische mogelijkheden waarover verhitte politieke en maatschappelijke debatten werden gevoerd, zoals kernenergie en kunstmatige voortplanting. In 1986 stelt de minister van Onderwijs en Wetenschappen de Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspecten Onderzoek in. Die naam verandert in 1994 in het Rathenau Instituut. 

‘Dat onze maatschappij in de afgelopen 35 jaar radicaal is veranderd, werd vorig jaar haarscherp duidelijk. Een van de redenen dat het coronavirus er niet in slaagde om de samenleving lam te leggen, was dat ons leven zich voor een groot deel naar de digitale wereld kon verplaatsen. Nederlanders gingen massaal vanuit huis werken of kregen digitaal les. Als instituut speelden we daar uitgebreid op in. We maakten een rapport over digitale technieken die werkgevers kunnen inzetten om hun medewerkers te monitoren en een blogserie over digitalisering in het onderwijs. We informeerden het parlement over wat er maatschappelijk nodig is om apps en de ontwikkelde vaccins tegen corona succesvol en verantwoord in te zetten.

‘Tegelijkertijd werd ook duidelijk dat we nog maar aan het begin staan van weer andere ingrijpende veranderingen. Wetenschappelijke ontwikkelingen bij kunstmatige intelligentie, augmented reality en spraaktechnologie zullen de komende jaren steeds meer hun stempel drukken op ons dagelijks leven. We stelden tien ontwerpeisen op voor die digitale samenleving van morgen. Samen met andere partijen organiseerden we een maatschappelijke discussie over nieuwe technieken om het DNA van toekomstige mensen aan te passen. Het afgelopen jaar brachten we in totaal 25 rapporten uit. Via 21 Berichten aan het parlement, informeerden we de Tweede en Eerste Kamer. 

‘Dat de tijden zijn veranderd, blijkt ook uit de beslissing van de Tweede Kamer eind februari. Toen  stemde een grote meerderheid in met het instellen van een vaste commissie Digitale Zaken. Die zal er na de verkiezingen voor moeten zorgen dat parlementsleden meer grip krijgen op de positieve en negatieve gevolgen van digitalisering.
‘In 2020 hebben we voor de Tweede Kamer in beeld gebracht hoe andere nationale parlementen omgaan met digitaliseringsthema’s. Daarbij maakten we gebruik van onze contacten binnen EPTA.  Dat is het internationale samenwerkingsverband van 23 organisaties die parlementen informeren over mogelijke maatschappelijke gevolgen van wetenschappelijke ontwikkelingen en nieuwe technologieën.

‘In 2021 zijn wij voorzitter van EPTA . Als corona het toelaat, komen later dit jaar directeuren en medewerkers van deze Instituten naar Nederland. Die zijn niet alleen verbonden aan nationale parlementen, maar ook aan het Europese. Onlangs is ook Zuid-Korea lid geworden. In EPTA zie je dat landen veelal dezelfde technologische uitdagingen hebben, maar ook dat ze die soms heel anders waarderen. Terwijl wij bij cameratoezicht in de openbare ruimte vooral bang zijn voor onze privacy, hopen ze in Mexico, waar dagelijks gemiddeld zo’n 100 moorden plaatsvinden, vooral dat dat hun veiligheid zal verhogen.

‘Over hoe we ons jubileum precies gaan vieren, hoe we ons voorzitterschap van EPTA invullen, en wat we verder in 2021 gaan doen, berichten we op onze site en in de nieuwsbrief (inschrijving onderaan de pagina).’