Biotechnologie en veiligheid
Biotechnologische ontwikkelingen kunnen risico’s met zich meebrengen (foto: Gorodenkoff/Shutterstock)
Kansen en risico’s
De overheid wil de innovatiekansen van biotechnologie benutten en stimuleert biotechnologie daarom door middel van subsidieregelingen voor onderzoek en ontwikkeling. Maar naast voordelen en kansen zijn er ook risico’s verbonden aan de ontwikkeling van nieuwe biotechnologie. Denk hierbij aan veiligheidsrisico’s, zoals het ontsnappen van een genetisch gemodificeerd organisme uit een lab. Ook milieurisico’s of biodiversiteitsrisico’s kunnen optreden. Denk aan een genetisch gemodificeerd plantje dat zo sterk is dat alle andere planten van die soort daardoor uitsterven. En er kunnen ook sociale gevolgen zijn voor een samenleving. Bijvoorbeeld wanneer één bedrijf de eigenaar is van al deze “superzaadjes” en alle macht hierover heeft.
Het belang van overheidsbeleid
Goed overheidsbeleid moet het mogelijk maken om als samenleving te profiteren van technologische ontwikkelingen en de negatieve gevolgen van de daaraan verbonden risico's tot een minimum te beperken. Maar dat is geen makkelijk opgave. De afgelopen jaren is het overheidsbeleid voor biotechnologie op verschillende manieren uitgedaagd:
- Het tempo van innovatie in de biotechnologie ligt hoog en is er vaak weinig kennis over nieuwe biotechnologie en de daarbij horende risico’s voor mens en milieu bij zowel politici en beleidsmakers als bij wetenschappers.
- Moderne biotechnologie houdt zich bezig met complexe, levende systemen (op genetisch niveau, celniveau, organisme- en ecosysteemniveau) die zich kunnen verspreiden en evolueren. Dat maakt het lastig, zo niet onmogelijk, om alle mogelijke schade te voorspellen.
- Sociale en culturele vraagstukken spelen vaak een rol bij de maatschappelijke toepassing en acceptatie van biotechnologie. Ook hier moet de overheid goed rekening mee houden.
Biotechnologie betekent in brede zin de toepassing van (wetenschappelijke) kennis uit de biologie om die met hulp van technologie voor praktische doeleinden te gebruiken. Er zijn verschillende typen biotechnologie. Het onderscheid wordt gemaakt op basis van het praktische doel van de technologie. De verschillende typen krijgen ter aanduiding vaak een kleur. We noemen nu de vier meest bekende typen ofwel kleuren, maar dit overzicht is niet allesomvattend. Daarnaast is de scheiding tussen de verschillende typen niet altijd duidelijk te maken.
Rode biotechnologie staat voor het medische vakgebied. Denk aan de ontwikkeling van vaccins, medicijnen en diagnostische tests met hulp van biotechnologie.
Witte of industriële biotechnologie heeft betrekking op het gebruik van biotechnologie voor het verwerken en produceren van chemische stoffen, materialen, de bouwstoffen voor geneesmiddelen en energie. Voorbeelden hiervan zijn enzymen in wasmiddelen, chemische bouwblokken voor polymeren, olie voor in cosmetica en eiwitten in voedsel.
Groene biotechnologie omvat de agrarische en levensmiddelentoepassingen. Denk aan genetische gemodificeerde soja en kaasstremsel dat niet uit de maag van een koe komt, maar dat door gemodificeerde bacteriën gemaakt is.
Blauwe biotechnologie verwijst naar mariene biotechnologie. Denk hierbij aan genetisch gemodificeerde bacteriën die water zuiveren of afval afbreken. Of aan genetisch aangepaste algen die bouwstenen maken voor medicijnen of biobrandstof.
Onderzoek voor een toekomstbestendig veiligheidsbeleid
De moeilijkheid van het beoordelen van risico’s van moderne biotechnologie roept de vraag op hoe biotechnologie toch op een veilige en maatschappelijk verantwoorde manier ontwikkeld kan worden. Binnen verschillende projecten doet het Rathenau Instituut onderzoek naar veiligheid in de biotechnologie. Een van die projecten is het T-TRIPP project (lees: Tools for Translating Risk research Into Policies and Practices).
Het doel van het T-TRIPP project is het versterken van de samenwerking en de communicatie tussen wetenschappers die zich bezighouden met biotechnologie en veiligheid en beleidsmakers. Deze samenwerking is belangrijk wanneer we ook in de toekomst de kansen van de biotechnologie willen benutten, en tegelijkertijd de veiligheid willen garanderen. Want om beleid te kunnen maken, heeft de overheid up-to-date kennis nodig over de risico’s van de biotechnologie. Deze kennis kan geproduceerd worden door de onderzoeker. En vervolgens kan de overheid leren van de nieuwe kennis en deze meenemen in het veiligheidsbeleid, zodat dit aansluit op de snelle ontwikkelingen in de biotechnologie.
Samenwerking
Het T-TRIPP project is een samenwerking van het Rathenau Instituut, de afdeling Biotechnology and Society en de afdeling Multi Actor Systems en GameLab van de TU Delft. T-TRIPP staat voor Tools for Translation of Risk research into Policies and Practices. Ook zijn er twee experts bij dit project betrokken: Huib de Vriend van LIS Consult en Tim Trevan van BioChrome Management.
Financiën
Het T-TRIPP project wordt gefinancierd als onderdeel van het NWO-programma ‘Towards Modernisation of Biotechnology and Safety’ dat is opgezet in opdracht van het ministerie voor Infrastructuur en Waterstaat. Het onderzoeksprogramma ging in 2018 van start en heeft als hoofddoel: het opbouwen van wetenschappelijke kennis over de risico’s en onzekerheden van toekomstige, moderne biotechnologieontwikkelingen en –toepassingen. En het verkrijgen van kennis over manieren om risico’s te minimaliseren en te beheren.
Gebruikerscommissie
T-TRIPP heeft een gebruikerscommissie met mensen uit bedrijven en publieke organisaties die in de praktijk gebruik kunnen maken van de onderzoeksresultaten De commissieleden van T-TRIPP werken onder andere bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (I&W), de Commissie Genetische Modificatie (COGEM), de iGEM Foundation, de International Federation of Biosafety Association (IFBA),TU Delft, Wageningen University & Research, en de Pakistan Biological Safety Association. Tijdens bijeenkomsten wisselen onderzoekers en de commissie ideeën uit over de voortgang van het onderzoek en over mogelijkheden voor valorisatie.
Instrumenten voor de vertaling van risico-onderzoek naar beleid en praktijken
Nieuwe ontwikkelingen roepen nieuwe vragen op voor beleid. Op welke wijze kunnen innovaties en de risico’s die daarmee samenhangen worden meegenomen binnen het bestaande kader van regels voor biotechnologie? Of maken nieuwe ontwikkelingen aanpassing van de huidige regulering noodzakelijk? Zowel wetenschappers als beleidsmakers kunnen een rol spelen om deze vragen te beantwoorden. Om deze samenwerking goed te laten verlopen, moet de kennis die gedeeld wordt regelmatig ‘vertaald’ worden. Zodat deze begrijpelijk en toepasbaar is voor de verschillende terreinen waar deze nodig is.
Wetenschappers kunnen niet vertellen hoe veilig ‘veilig genoeg’ is. Wel kunnen ze data aanleveren die nodig zijn voor het beoordelen van risico’s en de methodes die hiervoor gebruikt worden. Deze data moeten worden geïnterpreteerd en omgevormd worden tot beleid. En andersom zal een vraag vanuit beleid ‘vertaald’ moeten worden naar een vraag die begrepen en beantwoord kan worden door de wetenschap. Het T-TRIPP project ondersteunt deze vertaling door inzicht te geven in het leerproces tussen onderzoek en beleid en instrumenten te ontwikkelen die dit leerproces begeleiden en versterken. Dit doen we op de volgende drie manieren:
1. Een rapport voor inzicht en beleidsopties
Aan de hand van literatuur, interviews en workshops brengt het T-TRIPP project in kaart wie er allemaal betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van het veiligheidsbeleid in de biotechnologie en welk samenspel is er tussen de verschillende personen en instanties? Daarbij kijken we specifiek naar de interacties tussen het wetenschaps- en beleidsdomein. Op deze manier geven we een beter inzicht in de samenwerking en communicatie tussen onderzoek en beleid en formuleren we adviezen die deze interacties versterken. Al deze inzichten en adviezen verzamelen we in een rapport.
2. Een protocol voor sociaal leren
Op basis van de inzichten uit het onderzoek ontwikkelen we binnen het T-TRIPP project een protocol voor sociaal leren. Zo bleek uit onze studie dat er nog te weinig samenwerking was tussen onderzoek en beleid. Dat kan leiden tot frustratie, omdat de verschillende groepen elkaar hierdoor niet goed begrijpen. Om deze spanning te verminderen, ontwikkelen we een protocol dat de interactie tussen verschillende belanghebbenden mogelijk maakt en ondersteunt. Ook helpt dit protocol bij het vergroten van het begrip van elkaars waarden en perspectieven op risico-gerelateerde zaken.
3. Serious games voor wederzijds begrip en veiligheidsbewustzijn
Daarnaast ontwikkelen we binnen het T-TRIPP project drie serious games, ofwel: spellen die niet zozeer plezier en vermaak als doel hebben. Maar vooral bedoeld zijn om de spelers iets te leren, ergens bewust van te maken of met elkaar over in gesprek te laten gaan. De verschillende spellen binnen dit project versterken elk op hun eigen manier de samenwerking tussen onderzoek en beleid
De eerste twee bordspellen, genaamd MachiaCelli Switch en MachiaCelli Teams, stimuleren de samenwerking tussen onderzoekers en beleidsmakers. Door de games te spelen, ervaren de spelers een biotechnologisch project vanuit het perspectief van zowel wetenschappers als beleidsmakers. Binnen de game wisselen ze van rol of werken samen als een team.
We zagen in ons onderzoek een tekort aan veiligheidsbewustzijn bij junior onderzoekers. Om deze onderzoekers te laten zien dat bioveiligheid leuk kan zijn, hebben we als derde game het kaartspel 'Cards for Biosafety' gemaakt, waarmee onderzoekers leren over bioveiligheid. Dit doen ze door elkaar uit te dagen en te belonen om de meest passende (of creatieve) maatregel voor een bepaald risico te kiezen.
Download Cards for Biosafety
Meer weten over Cards for Biosafety of geinteresseerd om het te bestellen? Lees onderstaand artikel of download de bestanden en print je eigen Cards for Biosafety:
Hoe nu verder
Al deze verschillende onderdelen die we binnen dit project ontwikkelen, helpen het onderlinge leerproces tussen onderzoek en beleid te begeleiden en versterken. Zo hopen we een ruimte te creëren waarin onder andere onderzoekers, beleidsmakers en risicobeoordelaars gezamenlijk leren en reflecteren op wat er nodig is om in de toekomst veiligheid in biotechnologie te waarborgen. De komende tijd zullen we de resultaten van de serious games, het protocol en ons onderzoek op deze pagina publiceren.
- Bouchaut, B., Asveld, L. (2021). Responsible Learning about Risks Arising from Emerging Biotechnologies. Science and Engineering Ethics 27 (2) 1-20. https://doi.org/10.1007/s11948-021-00300-1
- Bouchaut, B., Asveld, L., Hanefeld, U., Vlierboom, A. (2021). Value Conflicts in Designing for Safety: Distinguishing Applications of Safe-by-Design and the Inherent Safety Principles. International Journal of Environmental Research and Public Health 18 (4) 1963. https://doi.org/10.3390/ijerph18041963
- Bouchaut, B., Asveld, L. (2020). Safe-by-Design: Stakeholders’ Perceptions and Expectations of How to Deal with Uncertain Risks of Emerging Biotechnologies in the Netherlands. Risk Analysis 40 (8), 1632-1644. https://doi.org/10.1111/risa.13501
- Bouchaut, B., Asveld, L. & Hanefeld, U. ‘Veilige en Duurzame (Bio)Chemie met Blauwzuur?’ Report commissioned by the Dutch Ministry of Infrastructure and Water management, The Hague, the Netherlands, December 2019. Report available via https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2019/12/15/veilige-en-duurzame-biochemie-met-blauwzuur.
- Freese, M. & Lukosch, H. K. (2021). The Funnel of Game Design - Proposing a new way to address a problem definition using the IDEAS approach. In: Wardaszko, M. (ed.): Simulation & Gaming. Through Times and Disciplines. Proceedings of the 50th Annual Conference of the International Simulation and Gaming Association (ISAGA), Warsaw (PL), 26.-30.8.2019, 170-180. ISBN: 978-3-030-72132-9. https://doi.org/10.1007/978-3-030-72132-9_16
- Freese, M., Tiemersma, S., & Verbraeck, A. (2021). “Risk management can actually be fun” – Using the serious Cards for Biosafety game to stimulate proper discussions about biosafety. In Proceedings of the 51st International Simulation and Gaming Association’s Conference, online, September, 2021.
- Freese, M., Lukosch, H., & Tiemersma, S. (2020). From Entertainment to Seriousness – How to translate Entertainment Games into Simulation Games? ZMS-Schriftenreihe, 12, Norderstedt: Book on Demand GmbH.
- Freese, M., & Lukosch, H. (2019, in press). Current versus future Technologies, Regulations and Risks – A Serious Game for Biotechnology. Lausitzer Verlag für Wirtschafts- und Sozialwissenschaften.
- Bouchaut, B. Nederlandse Vereniging voor Bio-ethiek – Verantwoord leren over onzekere risico’s in biotechnologie. Podium voor Bio-ethiek, December 2021 (in druk)
- Dagblad Trouw – Opinion ‘Recycling moet veilig gebeuren, anders haken burgers af’ by Lotte Asveld, Britte Bouchaut & Frank Hollmann, February 24, 2021. Available via https://www.trouw.nl/opinie/recycling-moet-veilig-gebeuren-anders-haken-burgers-af~b3be8cef7/
- Een workshop op basis van de MachiaCelli-game om de rol van games in risicoonderzoek te illustreren en te bespreken, gehouden door Maria Freese tijdens de SAGSAGA (Swiss Austrian German Simulation And Gaming Association) netwerkbijeenkomst, Zittau, Duitsland, 02/2019
- Een workshop op basis van de MachiaCelli-game om de verdere ontwikkeling van de serious game te laten zien en bespreken met gaming-experts, gehouden door Maria Freese en Heide Lukosch op EPF (European Gaming and Simulation Forum), Stuttgart, Duitsland, 06/2019
- Een workshop gehouden door Maria Freese en Simon Tiemersma bij NWO Life Sciences, Bunnik, 29.05.2019 (uitgenodigd door organisatoren)
- Een workshop gehouden door Maria Freese, Simon Tiemersma, Lilian van Hove, Britte Bouchaut op iGEM meet up, Den Haag, Nederland, 13.06.2019 (uitgenodigd door organisatoren)
- Een spelsessie gehouden door Maria Freese, Simon Tiemersma, Britte Bouchaut, Lotte Asveld op Biotechnologie symposium, Schipluiden, Nederland, 23.09.2019
- Een workshop van Maria Freese, Simon Tiemersma en Michelle Habets in Amersfoort op het NWO-TTW Teknowlogy festival, 19.11.19
- Een virtuele workshop Cards for Biosafety gehouden door Maria Freese en Doris Boschma tijdens de conferentie van de International Simulation and Game Association, 09/2021
- ‘Biosafety by Design: Mere Control or Room for Serendipity?’ Symposium by Britte Bouchaut, Lotte Asveld, Laurens Landeweerd, Ruth Mampuys, Vitor Martins Dos Santos, Kyra Delsing and Dirk Stemerding at 4TU.Ethics bi-annual Conference on Ethics and Technology ‘It’s Alive!’, Wageningen University, Wageningen, the Netherlands, October 2021.
- ‘Value Conflicts in Designing for Safety: A Case Study of Miniaturization Processes using Hydrogen Cyanide’ Oral presentation at the Society for Risk Analysis-Europe (SRA-E) Benelux Conference – Eindhoven University of Technology, Eindhoven, the Netherlands, March 2021.
- ‘The Thinkers and the Doers: Safe-by-Design as Operationalization of the Precautionary Principle’ Oral presentation at 4TU.Ethics Conference on the ‘Ethics of Disruptive Technologies’ - Eindhoven University of Technology, Eindhoven, the Netherlands, November 2019.
- ‘Safe-by-design: Perceptions and expectations of how to deal with risks of emerging biotechnologies. Findings and next steps’ Oral presentation at Netherlands Biotechnology Congress – The sound of Biotech, Ede, the Netherlands, May 2019
- ‘Safe-by-design: Perceptions and expectations of how to deal with risks of emerging biotechnologies. Findings and next steps’ Oral presentation at the 25th SPRU PhD Forum - University of Sussex, Falmer, Brighton, United Kingdom, May 2019.
- ‘Perceptions of Inherent Safety: A comparison study from the bioengineering field’ Oral presentation at the 19th International Conference on Systems Biology (ICSB), Lyon, France, October 2018.
- ‘Perceptions of Inherent Safety: A comparison study from the bioengineering field’ Oral presentation at S.NET Conference, Maastricht, the Netherlands, June 2018.