Jaarverslag 2017

Hierin blikt directeur Melanie Peters terug op een jaar vol debat over wetenschap en technologie. ‘Telkens is de vraag welke samenleving we willen.’

Download het pdf-bestand of lees online verder.

‘Onze opdracht is al ruim 30 jaar: ontwikkelingen in wetenschap en technologie begrijpelijk maken voor de samenleving en politiek. Dat hebben we in 2017 volop gedaan. Zowel in de wetenschap als in de technologie waren er turbulente ontwikkelingen. Het afgelopen jaar verloor digitalisering definitief haar onschuld. Ook bleek dat vertrouwen in de wetenschap in Nederland hoog is, maar in sommige landen onder druk staat. Wij hebben de dialoog hierover verder gebracht.

We combineren wetenschap en technologie omdat ze nauw met elkaar verweven zijn. Zonder onderzoek geen nieuwe apps, en zonder innovatie geen nieuwe labs. Maar hoe profiteert iedereen er van? Is er ruimte om mee te praten? En is Nederland als kennisland toekomstbestendig?

Deze vragen vormen de basis van ons werkprogramma voor 2017 en 2018. Dat hebben we eind 2016 opgesteld na gesprekken met burgers, Kamerleden, beleidsmakers en vele anderen. Op basis van hun input hebben we een onderzoeks- en debatagenda gemaakt. Daarin hebben we ook de inzichten van andere instituten verwerkt, zoals die van de OESO en Unesco en onze zusterinstituten in Europa en daarbuiten.

De grote uitdagingen van onze tijd

Van Internet of Things en 5G tot de financiering van de wetenschap: het zijn binnen ons werkprogramma de grote uitdagingen van deze tijd. Telkens is de vraag of de samenleving zich snel genoeg kan aanpassen, en welke samenleving we willen.

Op die vraag moeten veel mensen en groepen antwoord kunnen geven. We zochten net als de voorbije jaren en met veel resultaat het grote publiek op. Via sociale media en in gesprekken bij de SER met experts vanuit de overheid en het bedrijfsleven. Waar onze oprichter Gerhart Rathenau ervoor zorgde dat heel Nederland leerde omgaan met personal computers, willen wij net zoiets bereiken voor algoritmes en kunstmatige intelligentie. Alleen is het bewustzijn er nog lang niet, ontdekten we het afgelopen jaar. Er is nog veel werk te verzetten voordat de digitale samenleving voor iedereen aantrekkelijk is.

Zo moeten ouderen worden bijgeschoold en jongeren opgeleid. Er zijn nieuwe standaarden nodig voor apparaten die met het internet zijn verbonden. En mensenrechten zijn toe aan een update.

In het debat over de toekomst spelen wetenschappers een belangrijke rol. Als samenleving verwachten we op veel van onze vragen antwoorden van de wetenschap. Maar de lastigste vragen moeten we zelf beantwoorden. We verwachten vooruitgang op medisch gebied, maar willen we daarvoor onze data afstaan? En mogen we daarvoor proefdieren gebruiken? Welke persoonlijke opvatting hebben we over vooruitgang? Welke onzekerheden zijn er en welke gerechtvaardigde belangen spelen er? Waarom denken we over kwesties verschillend? We moeten net zo lang argumenten afpellen totdat we weten wat de achterliggende zorgen zijn en dan op zoek gaan naar common ground. Ook dat hebben we mogen doen in 2017, bijvoorbeeld in ons onderzoek naar de ammoniakuitstoot in de landbouw die schadelijk is voor mens en milieu. En in ons onderzoek naar ultradiepe geothermie: aardwarmte is een veelbelovende vervanger van aardgas.

We leggen de lat hoger

Dan is er nog het kennisstelsel zelf dat volop in ontwikkeling is. De overheid streeft ernaar dat dit internationaal vooroploopt. Ons onderzoek ‘Balans van de wetenschap’ laat zien dat dit het geval is. Maar wat is er nodig om die positie vast te houden? Hoe laten we de resultaten van kennis uit de topsectoren of uit living labs werken voor de mensen die er echt iets aan hebben, zoals patiënten en buurtbewoners? Samenwerking tussen kennispartners, universiteiten, hogescholen, gemeenten en maatschappelijke organisaties om uitdagingen als de energietransitie, betere zorg voor onze gezondheid en een veilige samenleving te realiseren is niet eenvoudig, maar wel nodig.

We kijken tevreden terug op 2017. In 2018 willen we mensen en organisaties nog bewuster maken van de manier waarop ze grip kunnen krijgen op en kunnen meebeslissen over de invloed die wetenschap en technologie hebben op hun leven en hun werk.

We komen met rapporten over onder meer digitale democratie, over moderne biotechnologie en over de samenwerking tussen universiteiten en bedrijven (publiek-private samenwerking). Ook blijven we de dialoog stimuleren over ontwikkelingen in de wetenschap, bijvoorbeeld met publicaties over gepromoveerden en excellentiebeleid. We hopen u ook in 2018 weer tegen te komen.’