Technologie voor een inclusieve samenleving

Mary-Ann Schreurs is een zeer ervaren wethouder. Ze begon met design in haar portefeuille in 2004, bij haar herbenoeming in 2010 kwam daar innovatie bij. Een logische combinatie, vindt zij. ‘Met design kunnen we ervoor zorgen dat we instrumenten ontwikkelen die bruikbaar, inzichtelijk en behapbaar zijn. Voor iedereen. Technologie is daarbij gekomen als verbindend middel. Het geeft ons de kans met elkaar oplossingen te verzinnen, in co-creatie.’

Aan welke oplossingen werkt de gemeente Eindhoven dan? ‘De maatschappelijke opgaven worden steeds meer ook economische opgaven. Denk aan de overstap naar duurzame energie. Maar ook de digitale transformatie.’ Daarbij gebruikt de gemeente steeds vaker design en digitale middelen. Schreurs geeft het voorbeeld van een Eindhovense woningbouwcorporatie die complete huizen digitaliseert. Zodat mensen ‘zelf aan de knoppen kunnen draaien’. Jaren geleden werd het beleid gedreven vanuit de industrie en efficiëntie. ‘Dat betekende: alle huizen maximaal isoleren en maximaal standaardiseren. En dus maximaal níet voldoen aan de behoeften van mensen.’

Met het nieuwe digitale middel wilden ze mensen drie dingen zelf laten doen. Allereerst de renovatie zelf regelen, zoals een nieuwe keuken of badkamer. Bovendien kunnen ze ook de buitenkant van hun woning aanpassen. ‘Zelfs van rijtjeshuizen in een bestaande woonwijk.’ Daarnaast konden ze kiezen voor energiezuinige aanpassingen. Inwoners op leeftijd willen bijvoorbeeld een warmer huis, terwijl iemand anders liever een raampje open wil kunnen zetten. ‘We wilden het zo regelen dat het zou passen bij hoe mensen hun leven willen leiden. Maar wat bleek: daar was heel weinig belangstelling voor.’

Ze legt uit waarom: ‘Puur technocratisch bekeken, kun je dankzij digitalisering allerlei dingen meten en mogelijk maken in een huis. Zo ontstaan grote woestijnen aan data. Deze mensen wilden het bijvoorbeeld liever hebben over de vraag: hoe kun je oud worden in deze woning? Ze bedoelden daarbij niet alleen de inrichting van de woning, maar bijvoorbeeld ook huurstijgingen. Binnen elk project proberen we nu ook na te denken over de vraag: hoe zetten we het leven centraal?’ Schreurs noemt dit de kritische reflectie of de ‘tegenkracht’.

‘Mensen die positief staan tegenover de kansen die technologie kan bieden, moeten ervoor waken dat het niet vanzelfsprekend is dat we die benutten. Er zijn verschillende manieren om met deze digitalisering om te gaan. We moeten ook niet alleen praten in termen van gevaren, maar juist onderdeel worden van de oplossing. Als overheid zijn we medeverantwoordelijk voor het ontwikkelen van mogelijkheden.’ Wethouder Schreurs vindt daarom het woord data-driven (door data gedreven) niet geschikt om te karakteriseren wat er nu gaande is. ‘Data, en andere vormen van digitale technologieën, zijn instrumenten die je moet inzetten om nieuwe dingen mogelijk te maken. Het is een middel, niet het doel. Technologie kan ons ondersteunen, maar daarvoor moeten we wel keuzes maken.’

Schreurs laat zich daarbij leiden door wat mensen willen. Bijvoorbeeld bij het aanbesteden van het lichtnetwerk in de openbare ruimte. Die ruimte is van iedereen. En de data die er worden verzameld horen dat ook te zijn. Daarom is het belangrijk monopolies te voorkomen en zichtbaar te maken hoe algoritmes werken. ‘Het is aan ons als overheid om daar de randvoorwaarden voor te creëren. Dat gaat over transparantie en eigenaarschap. Maar eigenlijk vind ik andere vragen interessanter. Hoe borg je als overheid publieke belangen? Kunnen we een dienst als Uber ook lokaal vormgeven, zodat de winst terugvloeit in de gemeenschap zelf? Bijvoorbeeld door zo vervoer mogelijk te maken voor mensen die zich dat moeilijk kunnen veroorloven?’ Volgens haar moeten we daarom een grotere discussie voeren over de vraag: Wat voor samenleving willen we zijn? En niet alleen op lokaal niveau. Zo ziet zij steeds meer samenhang tussen complexe processen in de maatschappij. ‘Het gaat nooit alleen over mobiliteit, duurzaamheid of ruimte in de stad. Al die processen grijpen in elkaar. Binnen de overheid en daarbuiten. Door digitalisering wordt de samenhang tussen processen nog extremer, maar dat leidt ook tot logistieke problemen zoals het verbinden van systemen.’

De uitdaging blijft vooral: kennis delen, verspreiden, opschalen. Haar oplossing is om het te zoeken in samenwerking. Bijvoorbeeld in een kennisinstituut met de Technische Universiteit Eindhoven en de gemeente Helmond om kennis onderling te delen. Ook op Europees niveau voert ze het gesprek over samenwerking, onder meer in het Lab Urban Cities. ‘Samenwerken is in het begin niet altijd leuk. Ik was een tijd geleden in Taiwan en daar zeiden ze: “Dat willen wij ook, werken in een triple helix.” Tja, dan moet je eerst een probleem creëren.’

‘Je ziet dat het bewustzijn in heel Europa groeit om te werken aan de uitdagingen met betrekking tot digitalisering. De vraag is niet: wat moeten we doen? Maar: hoe gaan we het regelen? In Amerika worden mensen vooral behandeld als consumenten. Daar hebben bedrijven zoveel geld dat ze makkelijk een markt over kunnen nemen. Kijk naar Google die steden wil ‘revolutionaliseren’, of investeerder Warren Buffet die zorg gaat regelen. In China zien ze hun inwoners als onderdanen waarvoor de staat alles bepaalt. Binnen Europa hebben we de potentie om een alternatief te realiseren, waarin de inclusieve samenleving centraal staat. Daarvoor moeten we wel gezamenlijk afspraken maken over de randvoorwaarden en standaarden. Voor 5G, dataverzameling of transparantie van algoritmes. Als we dat op één plek regelen en vervolgens aanpasbaar maken, kunnen overheden dat vervolgens op landelijk en lokaal niveau zelf verder vormgeven.’