Doorbraak van immersieve technologieën leidt mogelijk tot problematische dataverzameling
Immersieve technologieën dompelen de gebruiker onder in een omgeving waarin de grens tussen de virtuele en de fysieke wereld vervaagt. Illustratie: Rathenau Instituut
De verdere ontwikkeling van immersieve technologieën zoals virtual reality en augmented reality, en in het verlengde daarvan de metaverse, leidt ertoe dat nieuwe typen gegevens van gebruikers worden verzameld. Daarmee liggen beïnvloeding en manipulatie van burgers op de loer. Huidige wetgeving is niet voldoende om deze en andere maatschappelijke risico’s van omvangrijke dataverzameling door grote technologiebedrijven in te perken. Dat blijkt uit een nieuwe publicatie van het Rathenau Instituut.
In het kort
- De nieuwe Rathenau Scan gaat over immersieve technologieën zoals virtual reality en augmented reality.
- De publicatie biedt een overzicht van maatschappelijke toepassingen en risico's.
- Er zijn afspraken nodig over welke typen persoonlijke data verzameld mogen worden, onder welke voorwaarden en voor welke toepassingen.
Steeds meer en nieuwe soorten gegevens van gebruikers
Onderzoekers van het Rathenau Instituut constateren dat de doorontwikkeling en mogelijk brede toepassing van immersieve technologieën, zoals virtual reality, spraaktechnologie of augmented reality, gepaard kan gaan met de verzameling van steeds meer en nieuwe soorten gegevens over gebruikers, zoals pupilreflexen, irisscans, neurodata en stemgegevens. De technologie komt letterlijk dichter op de huid en zintuigen van de gebruiker te zitten, waarmee de grens tussen de fysieke en virtuele wereld vervaagt.
De nieuwe publicatie Immersieve technologieën biedt een overzicht van huidige toepassingen in sectoren als de gezondheidszorg, het onderwijs, entertainment of de infrastructuur. Ook schetst het onderzoek een beeld van de impact op de samenleving bij de verwachte doorontwikkeling en brede toepassing van immersieve technologieën.
Huidige wetgeving niet voldoende voor verantwoorde doorontwikkeling
Grootschalige verzameling van lichaams- en gedragsgegevens levert risico’s op voor onder meer privacy, democratie en veiligheid. Partijen die deze data in handen hebben, zoals bedrijven of overheden, kunnen bijvoorbeeld misbruik maken van persoonlijke informatie, door data voor andere doeleinden te gebruiken dan waarvoor ze verzameld zijn. De verdere ontwikkeling van immersieve technologieën versterkt daarnaast de maatschappelijke risico’s van digitalisering die al bekend zijn, zoals een nog grotere afhankelijkheid van grote technologiebedrijven, desinformatie, virtuele agressie of verslaving.
Het Rathenau Instituut concludeert dat huidige wetgeving en beleid niet voldoende zijn voor een verantwoorde doorontwikkeling van deze technologieën. Maatschappelijk debat is nodig over bijvoorbeeld welke typen persoonlijke data al dan niet verzameld mogen worden, onder welke voorwaarden en voor welke specifieke toepassingen.
Het is nog niet te laat om afspraken te maken over de bescherming van burgers en de verantwoordelijkheid van ontwikkelaars.
‘Onder de huidige wetgeving mogen bedrijven doorgaans allerlei soorten data verzamelen na toestemming van de gebruiker. Maar als apparaten steeds intiemere data verzamelen, zoals pupilgrootte of breingolven, waaruit emoties of gedachten zijn af te lezen, moeten we ons afvragen of we eigenlijk wel weten waar we toestemming voor geven en of we die verantwoordelijkheid bij de gebruiker willen leggen’, stelt onderzoekscoördinator Mariëtte van Huijstee. ‘Het is nog niet te laat om afspraken te maken over de bescherming van burgers en de verantwoordelijkheid van ontwikkelaars.’
Rathenau Scan
Immersieve technologieën kwam tot stand op basis van literatuuronderzoek, interviews en werksessies met deskundigen. Aanbevelingen richten zich onder andere op betere bescherming in wet- en regelgeving van gebruikers en versterking van de capaciteit van toezichthouders.
De Rathenau Scan is een publicatie van het Rathenau Instituut waarin onderzoekers vroegtijdig signaleren welke publieke waarden op het spel staan bij een opkomende technologie, wanneer nog veel onzekerheid bestaat over de impact daarvan op de samenleving. Het onderzoek stelt beleidsmakers, politici en andere partijen in staat om maatschappelijk verantwoord te anticiperen op nieuwe technologische ontwikkelingen.
Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
