calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Zo veranderde het denken over digitale grondrechten sinds 2017

case
13 september 2018
raad voor europa Mensenrechten verenigde naties
Image
Tot 2017 gingen discussies over digitalisering en grond- en mensenrechten vooral over de opkomst van internet en privacyrechten. Die discussie is nu verbreed, zowel op nationaal als internationaal niveau. We zetten de activiteiten van instituten in Nederland (zoals staatscommissies), de Raad van Europa en de Verenigde Naties (VN) tussen 1 januari 2017 en 1 juli 2018 op een rij.

De belangrijkste veranderingen

De discussie over het begrip ‘digitalisering’ gaat niet langer vooral over internet en nieuwe communicatiemogelijkheden. Ook digitale technologieën als big data, algoritmen, artifical intelligence, platformen en persuasieve technologie en robotica worden besproken.

Daarmee zijn ook andere kwesties dan privacy op de agenda van beleidsmakers terechtgekomen. Zoals vrijheid van meningsuiting, gelijke behandeling, autonomie en bescherming van democratie. 

Het valt op dat er nog weinig aandacht is voor technologiegebieden als biometrie (gezichtsherkenning) en virtual en augmented reality en de betekenis daarvan voor grond- en mensenrechten.

Deze case komt uit het rapport Doelgericht Digitaliseren, waarin we onderzochten hoe Nederland in 2017 en 2018 heeft gewerkt aan de digitale transitie. 

Dit gebeurde er in Nederland

In Nederland is er al lange tijd aandacht voor digitalisering en privacyrechten. Het gaat met name om de opkomst van het internet en nieuwe communicatiemogelijkheden. Ook in 2017 en 2018 blijft hier aandacht voor. Zo is er een wijziging van de grondwet in behandeling om de reikwijdte van het briefgeheim (artikel 13) uit te breiden naar alle communicatiemiddelen.

Daarnaast heeft de discussie zich verbreed naar nieuwe digitale technologieën, en daarmee naar andere publieke waarden.

  • In 2017 heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties laten onderzoeken hoe big data, algoritmen en Artificial Intelligence (AI) privacyrechten raken. Maar ook vrijheidsrechten, gelijkheidsrechten en procedurele rechten. In het najaar van 2018 zal het kabinet zijn reactie op dit onderzoek naar de Tweede Kamer sturen.
  • Verder onderzoekt de Staatscommissie parlementair stelsel de invloed van big data en microtargeting in verkiezingscampagnes op fundamentele democratische waarden.
  • Het ministerie van BZK heeft daarnaast de Raad voor het Openbaar Bestuur gevraagd de effecten van digitalisering op de democratie te onderzoeken.

Dit gebeurde er internationaal

Ook internationaal blijft er aandacht voor privacy in relatie tot digitalisering, en dan vooral het internet.

De mensenrechteninstituties van de Verenigde Naties en de Raad van Europa vragen aandacht voor kwesties als

  • menselijke waardigheid
  • autonomie (agentschap)
  • controle over technologie (transparantie en verantwoordelijkheid).

Ze roepen op tot bewustwording, en tot de ontwikkeling van nieuwe wettelijke kaders en ethische richtlijnen.

Nieuw op de agenda zijn:

  1. technologieën als AI en de effecten van geautomatiseerde besluiten.
  2. platformen en sociale media; en de daarmee samenhangende maatschappelijke en ethische discussies over vrijheid van meningsuiting, media-eigendom, het democratisch stelsel, machtsverhoudingen, digitale veiligheid en ontwrichting.

Dit alles blijkt uit de modernisering van Conventie 108 door de Raad van Europa en drie internetresoluties van de VN;

  • De eerste resolutie, L13 The promotion, protection and enjoyment of human rights on the Internet, werd ingediend op 6 juli 2012. Deze resolutie herbevestigde de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens voor het digitale tijdperk door te benadrukken dat de rechten die mensen offline hebben ook online, in de digitale wereld, moeten worden beschermd.
  • Een tweede resolutie, L24, werd op 26 juni 2014 aangenomen, met als aanvulling de nadruk op het belang van het bestrijden van haat op het internet.
  • Naar aanleiding van de rapporten van de Speciale Rapporteurs  en de 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling heeft de VN-Mensenrechtenraad op 5 juli 2016 unaniem ingestemd met een derde resolutie, L20, met betrekking tot The promotion, protection and enjoyment of human rights on the Internet. De resolutie pleit ervoor dat online vrijheid als mensenrecht beschermd moet worden, en benadrukt het belang van toegang tot informatie op het internet.

Verder is er in VN-verband (bij de Unesco) aandacht voor digitale technologieën zoals robotica (pdf) en big data (pdf).

Foto: Raad van Europa