Nederland is zich het afgelopen anderhalf jaar bewust geworden hoe groot de impact is van digitalisering op de samenleving. Digitalisering verwijst niet langer vooral naar een verzameling gadgets, maar blijkt een transitie te zijn met kansen en risico’s. Het is dan ook de vraag voor de toekomst hoe Nederland die transitie moet vormgeven.
Onze belangrijkste boodschap is dat de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de digitale samenleving zo moeten vorm- en richtinggeven dat mensen en waarden meer centraal komen te staan. Dan kan er een digitale samenleving ontstaan waarin niemand wordt uitgesloten. Daarom stellen we in dit rapport vijf acties voor.
Lees deze vijf acties onder het tabblad 'Aanbevelingen'.
In dit rapport zien we dat de overheid, en vele andere partijen, de boodschap uit Opwaarderen uit februari 2017 hebben opgepakt. Diverse maatschappelijke en ethische vragen, bijvoorbeeld over inzicht in algoritmen of een eerlijke data-economie, staan veel nadrukkelijker op de agenda dan twee jaar geleden. Beleidsmakers, toezichthouders en maatschappelijke organisaties bouwen kennis op over deze nieuwe thema’s.
Op het gebied van privacy en veiligheid is de stap gemaakt van agenda- en beleidsvorming naar beleidsbepaling. Het governancesysteem is in de afgelopen anderhalf jaar daarmee positief veranderd.
Op andere terreinen zijn thema’s wel geagendeerd, maar nog niet vertaald naar concrete beleidsmaatregelen. Voorbeelden hiervan zijn de bescherming van de democratie, inzicht in algoritmen, en een eerlijke, competitieve data-economie.
Ook zijn sommige technologieën en daarmee samenhangende maatschappelijke kwesties nog niet geagendeerd. Voorbeelden hiervan zijn gezichtsherkenning, virtual en augmented reality en mogelijke gezondheidseffecten van digitale technologie.
Vele partijen, zoals beleidsmakers, politici, maatschappelijke organisaties, regionale en lokale overheden, beroepsverenigingen en toezichthouders, voelen het belang van het beschermen van publieke waarden. Ze oriënteren zich op de vraag wat digitalisering betekent voor hun organisatie, sector of praktijk. De centrale vraag is hoe zij de digitale transitie in goede banen kunnen leiden. Velen erkennen dat bij digitalisering het beschermen van publieke waarden en grondrechten het uitgangspunt moet zijn.
Dit betekent een ommekeer in het debat over de inzet en de invloed van digitale technologieën: van een focus op technologie en de aanname dat dit vanzelf zal leiden tot maatschappelijke vooruitgang, naar een focus op de interactie tussen digitalisering en waarden. Digitalisering is daarbij enerzijds een middel om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, en anderzijds een ontwikkeling die publieke waarden onder druk kan zetten.
Het transitieperspectief legt de vraag ‘in welke digitale samenleving willen we leven’, prominent op tafel. Om die vraag te kunnen beantwoorden, is een integrale innovatie-aanpak nodig, die vanuit publieke waarden vorm en richting geeft aan de digitale transitie en dus aan onze samenleving.
We stellen vijf acties voor waarmee beleidsmakers, bedrijven en maatschappelijke organisaties het governanceysteem kunnen versterken. Lees de vijf acties onder het tabblad 'Aanbevelingen'.
Dit rapport is een vervolg op ons rapport Opwaarderen uit februari 2017, dat we schreven naar aanleiding van de motie Gerkens die was aangenomen door de Eerste Kamer. Dat rapport bracht een breed spectrum aan maatschappelijke en ethische digitaliseringsvraagstukken in kaart.
Kool, L., E. Dujso, en R. van Est (2018). Doelgericht digitaliseren – Hoe Nederland werkt aan een digitale transitie waarin mensen en waarden centraal staan. Den Haag: Rathenau Instituut
Nederland is zich bewuster geworden van de impact van digitalisering op de samenleving. Maar voor een digitale transitie waarin mensen en waarden centraal staan, moeten overheden en bedrijven acties doelgerichter vormgeven vanuit maatschappelijke uitdagingen. Juist hier liggen de grote kansen voor Nederland en Europa.
Dit blijkt uit dit rapport. Hierin formuleren we vijf aanbevelingen om de digitale transitie beter vorm te geven (lees meer onder het tabblad 'Aanbevelingen').
Centraal staat daarbij het begrip maatschappelijk verantwoord digitaliseren. Dat moet het uitgangspunt zijn wanneer bedrijven en overheden innoveren. Kansen van technologie zijn er alleen als deze transitie is ingebed in de samenleving en hierover internationale afspraken worden gemaakt. Verder is het van belang te blijven investeren in de positie van toezichthouders.
Op het gebied van cybersecurity en privacy zijn veel stappen gezet, maar issues als discriminatie, uitsluiting en het verlies van autonomie zijn nog niet vertaald naar concrete beleidsmaatregelen.
Dat geldt ook voor thema’s als de bescherming van de democratie, transparantie van algoritmen, en een eerlijke competitieve economie.
Sommige technologieën en de daarmee samenhangende maatschappelijke kwesties zijn nog niet geagendeerd, zoals gezichtsherkenning, virtual en augmented reality en de effecten van digitale technologie op de gezondheid.
We zien veel bewustwording en losstaande acties. Wat ontbreekt is de koppeling tussen maatschappelijke vraagstukken en innovatie. Voor de uitdagingen waar we als samenleving voor staan, moeten overheden en bedrijven doelgerichter digitaliseren.
We stellen vijf acties voor waarmee beleidsmakers, bedrijven, en maatschappelijke organisaties het governancesysteem kunnen versterken: