calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Zo staat AI op de agenda van de EU

artikel
11 maart 2019
Kunstmatige intelligentie Big data
Image
EP in Brussel

De Europese Unie heeft veel aandacht voor digitalisering. Ze schakelt experts in die kunnen wijzen op eventuele gaten in de wet, en ze wijst zelf naar bestaande regels op nationaal en Europees niveau.

Op de foto: In het Europees Parlement in Brussel. Foto: EP

De 28 lidstaten van de Europese Unie hebben de afgelopen decennia veel van hun taken overgeheveld naar Brussel, Straatsburg en Luxemburg, waar de belangrijkste instellingen van de EU zijn gevestigd. Denk aan taken als het douanebeleid en handelsbeleid. Bij andere taken geldt een gedeelde bevoegdheid, of ondersteuning van de EU  in het maken van beleid. Weer andere taken, zoals het onderwijs, blijven zaak van nationale lidstaten.

Dit is hoe de EU-instellingen zich tot elkaar verhouden:

  • De Europese Commissie neemt initiatieven voor Europese wet- en regelgeving.
  • Het Europees Parlement debatteert hierover en kan wijzigingen voorstellen.
  • Daarna beslissen het Parlement en de Raad van de Europese Unie (de ministers) samen.
  • Het Europese Hof van Justitie ziet toe op deze afspraken; uitspraken van dit Hof gaan boven het recht van de lidstaten.  
  • Op sommige gebieden, zoals het sluiten van verdragen, is het akkoord nodig van alle nationale parlementen.

Hoe staat het in deze complexe wereld van wet- en regelgeving met de digitale rechten van EU-burgers? Daarover gaat dit artikel.

Dit is deel 3 uit een korte serie. De serie is een aanvulling op de rapporten Doelgericht Digitaliseren (2018) en Opwaarderen (2017). Lees ook deel 1: Is de Grondwet nog van deze tijd? en deel 2: Hoe houdt de Raad van Europa het mensenrechtenverdrag actueel?

De EU-instellingen moeten de grondrechten bewaken

Sinds 2009 zijn voor alle lidstaten van de Europese Unie het EU-Handvest van de grondrechten bindend. Dat is een verdrag met grondrechten die lijken op de grondrechten in de Nederlandse Grondwet, zoals het recht voor eenieder op de eerbiediging van zijn privé-leven en van het familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn communicatie (artikel 7).

Nederlanders die er aanspraak op willen maken, wanneer ze denken dat hun grondrechten worden geschonden, moeten daarvoor eerst naar een Nederlandse rechtbank. In het uiterste geval kunnen ze naar het Europees Hof van Justitie stappen.

Tegelijk hebben de Europese Commissie, het Europees Parlement de verantwoordelijkheid om de mensenrechten te beschermen. Want het Handvest is ook bindend voor de EU-instellingen en organen, en voor nationale overheden wanneer zij het EU-recht toepassen.

Het Handvest is consistent met het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, dat is opgesteld door de Raad van Europa, die nog meer lidstaten telt dan de EU. Lees ook: Hoe houdt de Raad van Europa het mensenrechtenverdrag actueel?

Mensenrechten op allerlei EU-agenda’s

Het Bureau voor de grondrechten van de EU analyseert de belangrijkste tendensen op het gebied van grondrechten. Zo kwam er in 2012 een strategisch kader voor mensenrechten en democratie, dat het mensenrechtenbeleid van de EU doeltreffender moet maken en meer samenhang moet geven. Er kwam ook een Actieplan voor mensenrechten en democratie (2015-2020) en een speciale vertegenwoordiger voor de mensenrechten, Stavros Lambrinidis. Het is zijn taak om het EU-mensenrechtenbeleid buiten de EU zichtbaarder en efficiënter te maken.

Ook in de handelspolitiek spelen mensenrechten een rol. Verder voert de EU mensenrechtendialogen met meer dan 40 landen en organisaties, waaronder Rusland, China en de Afrikaanse Unie.

Steeds meer aandacht voor digitale mensenrechten

Een actuele vraag is: worden de mensenrechten nog voldoende gerespecteerd in de digitale samenleving? Voor het antwoord daarop laat de EU zich veel adviseren, en verwijst het ook veel naar de lidstaten, omdat de EU niet alles kan of hoeft te doen op dit gebied.

Een van de vele organisaties die de EU adviseren, is de European Group on Ethics in Science and New Technologies (EGE). Die kwam in maart 2018 met een Statement over de rol van kunstmatige intelligentie (AI), robots en autonome systemen. In dat statement stond een overzicht van waarden die gevaar lopen - gebaseerd op de lijst waarden die in de verdragen en in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie zijn vastgelegd."

Naar aanleiding van dit statement ging een High Level Expert Group on AI aan de slag. In december 2018 presenteerden de 52 experts van deze groep (onder wie directeur Melanie Peters van het Rathenau Instituut) een concept-gids om ethisch verantwoord te digitaliseren. In maart wordt een eindversie verwacht van deze AI Ethics Guidelines. De ambitie is om de Europese ethische benadering vervolgens wereldwijd te positioneren.

    Lees ook: Nieuwe regels voor kunstmatige intelligentie? door Melanie Peters

    Andere recente (2017-2018) adviezen voor de EU en haar lidstaten kwamen van onder meer:

    • het Europees Economisch en Sociaal Comité, dat een initiatiefadvies schreef over de maatschappelijke en ethische impact van AI.
    • het Europees Centrum voor Politieke Strategie, met de
      paper The Age of Artificial Intelligence. Towards a European Strategy for Human-Centric Machines
    • de Europese Commissie zelf:
    • de onderzoeksafdeling van het Europees Parlement (EPRS), dat kwam met
      • de briefing Understanding artificial intelligence
      • de publicatie: Should we fear artificial intelligence?
      • het rapport European Artificial Intelligence leadership, the path for an integrated vision
      • het lopend onderzoek Ethical Aspects of Cyber-Physical Systems
    • de Europese Toezichthouder voor Gegevensbescherming (EDPS), die met een verklaring kwam over ethics and data protection in artifical intelligence

    Tegen medio 2019 zal de Commissie meer richtsnoeren uitbrengen voor de interpretatie van de richtlijn productaansprakelijkheid. Die moet ervoor zorgen dat consumenten en producenten rechtszekerheid hebben wanneer producten gebreken hebben.

    Nieuwe EU-regelgeving

    De Europese Commissie bereidt op dit moment de vernieuwing voor van een groot aantal juridische kaders, onder meer voor het consumentenrecht, auteursrecht, audiovisuele media, privacy, digitale veiligheid en het mededingingsrecht.