Scrollend naar de stembus
Vrije verkiezingen vormen het hart van een democratie. Maar steeds vaker komen verkiezingen onder druk te staan van digitale invloeden. Onlineplatformen spelen hierin een centrale rol: ze zijn niet alleen plekken voor debat en campagnevoering, maar ook kanalen waar buitenlandse actoren kunnen proberen de publieke opinie te sturen.
Het Rathenau Instituut onderzoekt op verzoek van de Tweede Kamer hoe aanbevelingsalgoritmen, die bepalen welke berichten wij te zien krijgen, kunnen bijdragen aan beïnvloeding tijdens verkiezingen. Dit onderzoek richt zich niet op de daadwerkelijke impact op uitslagen, maar op de technische mogelijkheden die sociale media bieden om kandidaten of boodschappen meer zichtbaarheid te geven. Daarmee sluiten we aan bij een groeiende maatschappelijke en politieke zorg: hoe beschermen we vrije verkiezingen in een digitale tijd?
In het kort:
- Het Rathenau Instituut onderzoekt, parallel aan de Nederlandse verkiezingen van 29 oktober 2025, de rol van aanbevelingsalgoritmen bij mogelijke beïnvloeding.
- Socialemediaplatformen zijn in het recente verleden in verband gebracht met inmenging in verkiezingen.
- Op deze pagina publiceren we veelgestelde vragen over buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via online platformen.
Onderzoek Rathenau Instituut
In aanloop naar de verkiezingen in oktober 2025, start het Rathenau Instituut een onderzoek naar de rol van aanbevelingsalgoritmen tijdens verkiezingscampagnes. Deze algoritmen, ontwikkeld door aanbieders van socialemediaplatformen, bepalen welke berichten gebruikers wel en niet te zien krijgen.
Dit onderzoek richt zich niet op het effect van inmenging op de verkiezingsuitslag, maar op de technische mogelijkheden die platformen bieden om bepaalde kandidaten meer zichtbaarheid te geven. In een reeks artikelen beantwoorden we veelgestelde vragen over de rol van socialemedia en hun algoritmen in verkiezingstijd. Het hele project wordt afgerond voor de gemeenteraadsverkiezingen van 18 maart 2026.
Socialemedia als politiek speelveld
Socialemediaplatformen zijn een belangrijk podium voor het politieke debat. Burgers gebruiken ze om zich te uiten en met elkaar in gesprek te gaan, terwijl politici ze inzetten om kiezers te bereiken. Daarmee spelen de platformen een rol in de meningsvorming over politiek-maatschappelijke vraagstukken.
Deze centrale positie brengt risico’s met zich mee. De Europese Unie heeft in het verleden vastgesteld dat buitenlandse actoren via online kanalen probeerden verkiezingen te beïnvloeden. Dit wordt aangeduid als inmenging: een buitenlandse partij mengt zich ongevraagd in een binnenlandse aangelegenheid.
Zorgen over inmenging
In 2024 werd in Roemenië een verkiezingsronde ongeldig verklaard nadat berichtenverkeer op socialemedia mogelijk doelbewust in het voordeel van een kandidaat werd gemanipuleerd. Ook in Nederland bestaan hierover zorgen: recent werden in de Tweede Kamer vragen gesteld over inmenging in verkiezingen in verband met berichtgeving uit Roemenië.
Vergelijkbare discussies speelden eerder. Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 kwam het datacampagnebedrijf Cambridge Analytica onder vuur te liggen vanwege grootschalige beïnvloedingscampagnes via Facebook. En recenter was er ophef over Elon Musk, eigenaar van X, die in 2024 beschuldigd werd van inmenging in de Duitse verkiezingen via speciaal aangemaakte accounts die een gesprek met de AfD-partij promootten.
Effect op verkiezingsuitslagen
Het doel van inmenging is steeds hetzelfde: de uitslag van verkiezingen beïnvloeden. Toch is het onzeker in hoeverre zulke pogingen daadwerkelijk tot andere uitslagen leiden. Kiezers worden tenslotte door een breed scala aan factoren beïnvloed: van massamedia en peilingen tot geopolitieke ontwikkelingen.
Omdat verkiezingsuitslagen doorgaans het resultaat zijn van een combinatie van invloeden, is het moeilijk om het effect van inmenging via socialemedia afzonderlijk vast te stellen. Het Rathenau-onderzoek concentreert zich daarom uitsluitend op de vraag welke technische mogelijkheden platformen bieden om kandidaten te bevoordelen, niet op de electorale effecten daarvan. Inmenging via socialemediaplatformen kan namelijk in uiteenlopende vormen plaatsvinden. In Roemenië gaat het om beïnvloeding via influencers en het manipuleren van viraliteit. In de Verenigde Staten lag de nadruk juist op datagedreven microtargeting. Deze variatie onderstreept dat inmenging niet één tactiek kent, maar een breed scala aan strategieën die inspelen op de technische en sociale mogelijkheden van digitale platformen.
Veelgestelde vragen
Het Rathenau Instituut doet dit onderzoek op verzoek van de Tweede Kamer. Ook van journalisten en andere geïnteresseerden krijgen wij veel vragen over de rol die sociale media kunnen spelen bij de beïnvloeding van verkiezingen.
In de komende maanden publiceren we korte artikelen waarin we deze vragen beantwoorden, gebaseerd op academische literatuur en gesprekken met deskundigen.
De verschillende vragen worden gedurende de onderzoeksperiode aangevuld.
Heeft u vragen naar aanleiding van dit onderzoek of houdt u zich professioneel bezig met onderzoek naar socialemedia en verkiezingen? Neem dan gerust contact met ons op via: info@rathenau.nl
