Scrollend naar de stembus

Digitalisering

Artikel

Vrije verkiezingen vormen het hart van een democratie. Maar steeds vaker komen verkiezingen onder druk te staan van digitale invloeden. Onlineplatformen spelen hierin een centrale rol: ze zijn niet alleen plekken voor debat en campagnevoering, maar ook kanalen waar buitenlandse actoren kunnen proberen de publieke opinie te sturen.

Het Rathenau Instituut onderzoekt op verzoek van de Tweede Kamer hoe aanbevelingsalgoritmen, die bepalen welke berichten wij te zien krijgen, kunnen bijdragen aan beïnvloeding tijdens verkiezingen. Dit onderzoek richt zich niet op de daadwerkelijke impact op uitslagen, maar op de technische mogelijkheden die sociale media bieden om kandidaten of boodschappen meer zichtbaarheid te geven. Daarmee sluiten we aan bij een groeiende maatschappelijke en politieke zorg: hoe beschermen we vrije verkiezingen in een digitale tijd?

Bordje met de weg naar het stembureau
Foto: Shutterstock

In het kort:

  • Het Rathenau Instituut onderzoekt, parallel aan de Nederlandse verkiezingen van 29 oktober 2025, de rol van aanbevelingsalgoritmen bij mogelijke beïnvloeding.
  • Socialemediaplatformen zijn in het recente verleden in verband gebracht met inmenging in verkiezingen.
  • Op deze pagina publiceren we veelgestelde vragen over buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via online platformen.

Veelgestelde vragen

Onderzoek Rathenau Instituut

In aanloop naar de verkiezingen in oktober 2025, start het Rathenau Instituut een onderzoek naar de rol van aanbevelingsalgoritmen tijdens verkiezingscampagnes. Deze algoritmen, ontwikkeld door aanbieders van socialemediaplatformen, bepalen welke berichten gebruikers wel en niet te zien krijgen.

Dit onderzoek richt zich niet op het effect van inmenging op de verkiezingsuitslag, maar op de technische mogelijkheden die platformen bieden om bepaalde kandidaten meer zichtbaarheid te geven. In een reeks artikelen beantwoorden we veelgestelde vragen over de rol van socialemedia en hun algoritmen in verkiezingstijd. Het hele project wordt afgerond voor de gemeenteraadsverkiezingen van 18 maart 2026. 

Socialemedia als politiek speelveld

Socialemediaplatformen zijn een belangrijk podium voor het politieke debat. Burgers gebruiken ze om zich te uiten en met elkaar in gesprek te gaan, terwijl politici ze inzetten om kiezers te bereiken. Daarmee spelen de platformen een rol in de meningsvorming over politiek-maatschappelijke vraagstukken.

Deze centrale positie brengt risico’s met zich mee. De Europese Unie heeft in het verleden vastgesteld dat buitenlandse actoren via online kanalen probeerden verkiezingen te beïnvloeden. Dit wordt aangeduid als inmenging: een buitenlandse partij mengt zich ongevraagd in een binnenlandse aangelegenheid.

Zorgen over inmenging

De term inmenging draagt twee veronderstellingen met zich mee. Ten eerste gaat het om een verandering of aanpassing van iets dat al bestaat. En ten tweede gaat het om een verandering die van buitenaf plaatsvindt. In de context van verkiezingen doelen we op ongevraagde tussenkomst of bemoeienis vanuit het buitenland in een binnenlandse aangelegenheid.

In 2025 werd in Roemenië een verkiezingsronde ongeldig verklaard nadat berichtenverkeer op socialemedia mogelijk doelbewust in het voordeel van een kandidaat werd gemanipuleerd. Ook in Nederland bestaan hierover zorgen: recent werden in de Tweede Kamer vragen gesteld over inmenging in verkiezingen in verband met berichtgeving uit Roemenië. 

Vergelijkbare discussies speelden eerder. Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 kwam het datacampagnebedrijf Cambridge Analytica onder vuur te liggen vanwege grootschalige beïnvloedingscampagnes via Facebook. En recenter was er ophef over Elon Musk, eigenaar van X, die in 2024 beschuldigd werd van inmenging in de Duitse verkiezingen via speciaal aangemaakte accounts die een gesprek met de AfD-partij promootten.

Effect op verkiezingsuitslagen

Het doel van inmenging is steeds hetzelfde: de uitslag van verkiezingen beïnvloeden. Toch is het onzeker in hoeverre zulke pogingen daadwerkelijk tot andere uitslagen leiden. Kiezers worden tenslotte door een breed scala aan factoren beïnvloed: van massamedia en peilingen tot geopolitieke ontwikkelingen. 

Omdat verkiezingsuitslagen doorgaans het resultaat zijn van een combinatie van invloeden, is het moeilijk om het effect van inmenging via socialemedia afzonderlijk vast te stellen. Het Rathenau-onderzoek concentreert zich daarom uitsluitend op de vraag welke technische mogelijkheden platformen bieden om kandidaten te bevoordelen, niet op de electorale effecten daarvan.

Verschillende tactieken

Inmenging via socialemediaplatformen kan in uiteenlopende vormen plaatsvinden. In Roemenië gaat het om beïnvloeding via influencers en het manipuleren van viraliteit. In de Verenigde Staten lag de nadruk juist op datagedreven microtargeting. Deze variatie onderstreept dat inmenging niet één tactiek kent, maar een breed scala aan strategieën die inspelen op de technische en sociale mogelijkheden van digitale platformen.

Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 ontstonden zorgen over de rol van het datacampagnebedrijf Cambridge Analytica. Het bedrijf claimde kiezers te kunnen beïnvloeden door hen te categoriseren in psychologische profielen, gebaseerd op digitale sporen zoals Facebook-Likes. Op basis van deze profielen zouden vervolgens gepersonaliseerde politieke boodschappen zijn verspreid. Cambridge Analytica stelde zelfs een databestand te bezitten met persoonlijke details van vrijwel alle stemgerechtigde Amerikanen. De vrees was dat met name twijfelende kiezers hierdoor zodanig gericht waren benaderd dat zij hun stem op Donald Trump uitbrachten.

Inmiddels wordt echter sterk betwijfeld of deze vorm van microtargeting daadwerkelijk op grote schaal is toegepast. Verschillende politicologen en communicatiewetenschappers wijzen erop dat de claims van Cambridge Analytica grotendeels uit grootspraak bestonden. Het toewijzen van psychologische profielen op basis van digitale gegevens blijkt in de praktijk complex en onnauwkeurig. Facebook-Likes kunnen verouderd zijn, of simpelweg geen betrouwbare indicator van iemands psychologisch profiel. Bovendien geldt de relatie tussen digitale voorkeuren en persoonlijkheidskenmerken lang niet voor iedere gebruiker. De campagne-aanpak leek daardoor minder op chirurgische precisie, en meer op ‘schieten met hagel’.

Daarnaast is het effect van afzonderlijke berichten moeilijk vast te stellen binnen de veelheid aan politieke informatie die kiezers in verkiezingstijd ontvangen. Toch heeft de commotie rond Cambridge Analytica twee structurele thema’s blijvend op de agenda gezet:

  1. de mogelijkheid om via socialemediaplatformen specifieke groepen kiezers te benaderen, en
  2. de handel in kiezersdata als waardevolle grondstof voor politieke campagnes.

Veelgestelde vragen

Het Rathenau Instituut doet dit onderzoek op verzoek van de Tweede Kamer. Ook van journalisten en andere geïnteresseerden krijgen wij veel vragen over de rol die sociale media kunnen spelen bij de beïnvloeding van verkiezingen. 

In de komende maanden publiceren we korte artikelen waarin we deze vragen beantwoorden, gebaseerd op academische literatuur en gesprekken met deskundigen.

De verschillende vragen worden gedurende de onderzoeksperiode aangevuld.

Heeft u vragen naar aanleiding van dit onderzoek of houdt u zich professioneel bezig met onderzoek naar socialemedia en verkiezingen? Neem dan gerust contact met ons op via: info@rathenau.nl  

  • Seipp et al., “Dealing with Opinion Power in the Platform World,” September 14, 2023.
  • Karásková, Bērzina-čerenkova, and Němečková, “Foreign Electoral Interference Affecting EU Democratic Processes,” November 2023.
  • “Verzoek om reactie over bescherming door Nederlandse regelgeving bij buitenlandse inmenging in online politieke campagnes,” December 13, 2024.
  • Zie voor kritische opmerkingen van onder andere politicoloog Eitan Hersh, communicatiewetenschapper Tom Dobber en bedrijfskundige Sandra Matz in Chen, “Cambridge Analytica’s Facebook Data Abuse Shouldn’t Get Credit for Trump,” March 20, 2018.