Waarom is Roëmenie een belangrijk voorbeeld rond politieke inmenging?
In november 2024 won Calin Georgescu in de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen. Dat was volgens velen onverwacht. De kandidaat had geen campagnebudget en was tijdens de verkiezingscampagne nauwelijks zichtbaar op televisie. Een plotselinge piek in zijn online zichtbaarheid op met name het socialemediaplatform TikTok in aanloop naar de verkiezingen, deed vermoeden dat hij een bijzonder succesvolle socialemediacampagne had opgetuigd. Of de campagne heeft geleid tot een andere verkiezingsuitslag, is lastig vast te stellen.
Dit artikel hoort bij ons lopende onderzoek Scrollend naar de stembus - hoe socialemediaplatformen verkiezingen beïnvloeden. We kijken hierin hoe aanbevelingsalgoritmen, die bepalen welke berichten wij te zien krijgen, kunnen bijdragen aan beïnvloeding tijdens verkiezingen.
De Roemeense veiligheidsdiensten hebben kort na de uitslag van de presidentsverkiezingen geheime informatie vrijgegeven over zijn succesvolle online campagne. Deze informatie diende (mede) als bewijs voor de omstreden keuze van het Roemeense constitutioneel hof om de verkiezingsronde ongeldig te verklaren.
Eén van de belangrijkste bevindingen volgens de Roemeense veiligheidsdiensten, en later ook van enkele NGO’s, denktanks en de Franse veiligheidsdiensten, was de inzet van een gecoördineerde campagne met als doel het algoritme van TikTok te beïnvloeden. De NGO CheckFirst constateerde daarnaast dat ook Facebook en advertenties via Google zijn benut voor een gecoördineerde campagne gericht op de promotie van de politieke agenda van de radicaalrechtse kandidaat Simion en in mindere mate die van Georgescu. Volgens EDMO hebben vooral de gevestigde partijen gebruik gemaakt van de platformen van Meta. De mensen achter Georgescu zouden hebben ingezet op TikTok. EDMO concludeert dat Tiktok het sleutelplatform is geweest voor kiezers die ontevreden zijn over Roemeense politiek en traditionele media.
Welke digitale campagne-tactieken werden er in Roemenië gebruikt?
- Instructies via Telegram en Discord
Volgens veiligheidsdiensten en het Digital Forensic Research Lab (DFRLab) speelden groepen vanuit berichtenservices Telegram en Discord een centrale rol in de Roemeense campagne. Via een groot Telegram-kanaal en regionale subkanalen kregen duizenden leden instructies om pro-Georgescu-materiaal te bewerken en te verspreiden, vaak voorzien van antisemitische en anti-lhbtiq+-boodschappen.
- Video’s delen
Leden van bovengenoemde kanalen kregen precieze aanwijzingen om televisiemateriaal van Georgescu te downloaden, te bewerken en te verspreiden op TikTok, Instagram en Facebook. Daarbij werd benadrukt dat het gebruik van platformtools zoals CapCut de kans vergrootte dat video’s door het aanbevelingsalgoritme viraal zou gaan.
- Hashtag boosting
Een andere tactiek was het massaal plaatsen van pro-Georgescu-hashtags onder berichten die al populair waren, onder meer bij posts van tegenkandidaat Lasconi. Dit vergrootte de zichtbaarheid van Georgescu’s boodschap en plaatste hem, volgens het Centre for AI & Digital Humanism, daarmee ‘in het middelpunt van alle Tiktok-trends.
- Organische content
Moderatoren benadrukten dat content eruit moest zien alsof zij spontaan door gebruikers was gedeeld, om spamfilters te omzeilen en geloofwaardigheid te behouden. Onderzoekers vermoeden daarnaast de inzet van botnetwerken, gezien de kunstmatige pieken in Georgescu’s online groei. Het verloop van de stijgende populariteit van Georgescu op TikTok lijkt kunstmatige pieken te vertonen, in plaats van een organische groei, wat volgens onderzoekers zou kunnen wijzen op de inzet van bots.
- Betaalde influencers
Meer dan honderd TikTok-influencers met gezamenlijk acht miljoen volgers werden ingezet om Georgescu te promoten, vaak zonder te vermelden dat het om betaalde politieke content ging. Sommigen verspreidden neutraal ogende video’s die vervolgens werden overstelpt met pro-Georgescu-reacties van vermoedelijk niet-authentieke accounts. Daarnaast hebben influencers – mensen met veel volgers op socialemediaplatformen- hun steun uitgesproken voor kandidaat Georgescu. Meer dan honderd influencers op TikTok, met in totaal meer dan 8 miljoen actieve volgers, werden gerekruteerd via een Roemeens advertentieplatform. Overigens is volgens Roemeense onderzoeksjournalisten zeker één campagne opgezet door een andere politieke partij, maar zou die uiteindelijk alleen Georgescu populairder hebben gemaakt. Volgens Roemeense veiligheidsdiensten zit een Roemeense crypto-programmeur achter de betalingen aan influencers. Meerdere influencers hebben na de winst van Georgescu laten weten spijt te hebben van hun berichten op sociale media.
- Beïnvloeden van het algoritme
De campagne richtte zich expliciet op het manipuleren van aanbevelingsalgoritmen, een strategie die bekendstaat als astroturfing: het simuleren van ‘spontane’ burgerinitiatieven of steunbetuigingen op socialemedia om de politieke opinie te beïnvloeden. Op TikTok, waar 9 van de 19 miljoen Roemenen actief zijn, leidde dit tot opvallende groeicijfers: Georgescu’s account steeg in de verkiezingsmaand met meer dan 2500 procent in volgers. Opvallend is daarbij dat hij in die maand 29 procent minder video’s had geplaatst dan de maand ervoor. Ook anti-establishment kandidaat Lasconi, die ideologisch ver van Georgescu af staat, was in aanloop naar verkiezingen succesvol op Tiktok. Een experiment van Global Witness lieten zien dat de ‘Voor jou’-pagina van TikTok voorkeur gaf aan Georgescu boven Lascani, hoewel onduidelijk is hoe die voorkeur tot stand is gekomen.
Volgens DFR-lab groeide het account van Georgescu in de maand van de verkiezingen met 2541 procent aan volgers, 1449 procent aan Likes en 11146 procent aan Shares.
Was er in Roemenië dan inderdaad sprake van inmenging?
Het is op dit moment niet bekend wie er achter de Telegram- en Discord-kanalen zaten. DFRlab vermoedt dat het Georgescu zelf was. Opvallend is bijvoorbeeld dat op Georgescu’s Linktree-profiel (een overzichtpagina met links naar websites) de links naar de verschillende regionale telegramkanalen te vinden waren.
Georgescu heeft echter gezegd geen campagnebudget te hebben, ook niet voor socialemediacampagnes. De Roemeense veiligheidsdiensten suggereren in hun vrijgegeven documentatie dat een buitenlandse actor erachter zit en stellen dat Rusland een lange geschiedenis kent van inmenging in electorale processen in andere landen. Er zijn experts die parallellen trekken tussen de beïnvloedingscampagne voor Georgescu en die voor Stoianoglo, een Moldavische presidentskandidaat die ook steun kreeg via betaalde Roemeense influencers. Ook heeft Rusland volgens Roemeense onderzoeksjournalisten in ieder geval indirect bijgedragen aan het succes van Ruslandgezinde kandidaten door desinformatiecampagnes in aanloop naar de verkiezingen van het aan Rusland gelieerde marketingbureau AdNow.
Wat zegt TikTok hier zelf over?
Volgens een woordvoerder van TikTok heeft het platform tijdens de campagne miljoenen pogingen tot ‘kunstmatige interactie’ geblokkeerd, honderdduizenden nepaccounts verwijderd, en drie kleinere geheime beïnvloedingsnetwerken met een beperkt bereik ontmanteld.
De Europese Commissie is een onderzoek begonnen naar mogelijke schendingen onder de digitale dienstenverordening, die grote platformen verplicht extra maatregelen te nemen in verkiezingstijd.
Mag dit allemaal wel?
Dat zijn we nu aan het uitzoeken.