Welke manieren zijn er voor inmenging via sociale media?

AI-gegenereerd beeldmateriaal

Met generatieve AI kunnen realistisch uitziende foto’s en video’s worden gemaakt op basis van tekstinstructies (zie ook onze publicatie Generatieve AI). Daarvoor hoef je inmiddels niet meer technisch onderlegd te zijn. De foto’s en video’s worden door gratis software genereerd op basis van grote databases met beeldmateriaal.

In de Europese Unie mogen aan gebruikers op sociale media niet zomaar AI-gegenereerde beelden worden getoond. Alle AI-beelden moeten worden gelabeld. Platformen leggen deze verantwoordelijkheid neer bij de gebruikers. In de praktijk houdt niet iedereen zich aan deze afspraak.

De foto’s en video’s worden ingezet om een bepaald narratief te versterken of mensen te overtuigen van de echtheid van bepaalde beelden. Het beeldmateriaal schetst een politiek droombeeld of doembeeld van de werkelijkheid. 

Een bekend voorbeeld is de video over Gaza die Donald Trump op 26 februari 2025 deelde. De video stelt Gaza voor als een badplaats. De video leek te refereren aan een eerdere uitspraak van Trump zelf toen hij Gaza 'de Riviera van het Midden-Oosten' noemde.

Sockpuppet

Sockpuppet betekent sokpop of handpop. Sockpuppet-accounts worden aangemaakt om een verzonnen identiteit aan te nemen (zie ook ons rapport Online ontspoord). Het sockpuppet-profiel lijkt op dat van een authentiek persoon, maar bestaat eigenlijk uit een gestolen of gegenereerde profielfoto en naam en eventueel een beschrijving. Dit account mengt zich in het online maatschappelijke debat. 

Sockpuppets creëren een negatief of positief sentiment op sociale media over politieke partijen, politici of politiekmaatschappelijke kwesties. De verspreiding kan verder reiken dan de platformen zelf. Berichten door sockpuppet-accounts kunnen worden overgenomen door reguliere media in de veronderstelling dat het echte mensen zijn.

Diverse media in de Verenigde Staten hebben bericht over een wit Republikeins kandidaatcongreslid Dean Browning. Hij zou een sockpuppet-account hebben waar hij zich voordeed als zwarte, gay man. Dat kwam uit toen hij per ongeluk vanaf zijn eigen account postte. Hij ontkende en verklaarde dat hij in de tweet iemand wilde quoten. Het laat zien hoe moeilijk het is om te bewijzen wie er achter een account zit.

Botaccount en een botnetwerk

De term botaccount verwijst naar het woord robot. Het account heeft net als een sockpuppet-account een aangenomen identiteit, maar de nadruk ligt op de automatische aansturing. Botaccounts kunnen in netwerken worden ingezet. Dit zijn centraal aangestuurde netwerken die als doel hebben om engagement te creëren. De accounts uit het netwerk kunnen zo worden ingesteld dat ze interacties aangaan met bestaande accounts. Ze mengen zich bijvoorbeeld in een discussie op het platform of liken een van de berichten.

Als veel accounts interacties aangaan met een specifiek bericht, is de hoop dat een aanbevelingsalgoritme de interacties ziet als engagement en het bericht hoger waardeert en daarom verder verspreidt. Een bericht kan dus viraal gaan met behulp van botaccounts. Voor de kijker is het dan niet duidelijk dat het bericht, met misschien wel tienduizenden likes, deels is aangeraden vanwege botaccounts.

Uit empirisch onderzoek naar X-accounts van het Nederlandse Trollrensics bleek dat in aanloop naar Europese verkiezingen botnetwerken vanuit het buitenland actief reageerden en berichten verspreiden over de extreemrechtse Duitse AfD en het Franse Reconquête.

Boosting van een virale hashtag

Berichten gebruiken een virale hashtag en liften zo mee met het bereik. Virale hashtags zijn gemakkelijk te herkennen, want ze staan op de trendinglijsten die de platformen zelf publiceren.

Het doel is om specifieke hashtags viraal te laten gaan. Door met veel mensen af te spreken om een bepaalde hashtag te gebruiken, kan deze hashtag veel bereik krijgen. Daarbij kan de hashtag politiek geladen zijn.

Tijdens de campagneperiode van de presidentsverkiezingen in Roemenië werd onder berichten die viraal gingen, gereageerd met uitspraken en hashtags uit de campagne van een van de kandidaten. Volgens sommige analyses kwam de kandidaat hiermee in het middelpunt van TikTok-trends. (zie ook het FAQ-artikel Waarom is Roemenië een belangrijk voorbeeld rond politieke inmenging?).

Kloonwebsite

Makers van een kloonwebsite zetten een webadres op met een titel die sterk lijkt op de titel van een bestaande organisatie. Zo maken ze gebruik van de bekendheid en reputatie van de organisatie. Vanuit de naam van deze titels verspreiden ze met socialemedia-accounts berichten van de kloonwebsite. Zo proberen de accounts bezoekers te verleiden het socialemediaplatform te verlaten om op de kloonwebsites terecht te komen. Hierop staan bijvoorbeeld politiek gekleurde of misleidende berichten.

Kloonwebsites zijn een poging om mensen te laten denken dat een organisatie zich op een bepaalde manier uitspreekt over een politieke partij of een maatschappelijk onderwerp. 

Op Facebook en Twitter zijn in 2022 via botnetwerken kloonwebsites van bekende mediatitels uit Duitsland, Italië, Verenigde Koninkrijk en Spanje verspreid. Een van de doelwitten was het Duitse dagblad Bild. Het webadres van de kloonpagina begon wel met Bild, maar had een toevoeging, zoals bild.vip.

Influencermarketing

Influencers kunnen betaald worden om een bepaalde boodschap naar hun achterban te versturen. Binnen influencermarketing wordt soms gekozen om influencers met relatief weinig volgers, maar met een specifieke doelgroep, te betalen. Dit wordt micro- of nano-influencing genoemd. Adverteerders kunnen hun middelen op deze manier gerichter inzetten. Zo voorkomen ze dat ze geld uitgeven aan een boodschap voor de verkeerde doelgroep. Adverteerders gebruiken voor micro- en nano-influencing een tussenhandelaar. FameUp is zo'n tussenhandelaar. Het bedrijf zegt: 'FameUp AI makes influencer marketing simple and accessible for any small business. Over 500+ Nano and Micro Influencers Activated in 24 Hours.'

Financiering van influencers kan ingezet worden zonder dat de influencer weet waar het geld vandaan komt. Op TikTok kan iemand bijvoorbeeld geld doneren aan een account zonder contact op te nemen met de influencer (zie hierover ook een analyse van Catalina Goanta, onderzoeker aan de Universiteit van Utrecht).

In Roemenië zijn influencers op TikTok betaald om video’s te maken over de verkiezingen. Achteraf hebben sommigen van hen spijt betuigd via publieke media (zie het FAQ-artikel Waarom is Roemenië een belangrijk voorbeeld rond politieke inmenging?). Uit een analyse van veertig influenceraccounts op TikTok bleek dat accounts die in eerste instantie geen affiniteit hadden met politieke content wel over de verkiezingen hebben gesproken. De verscheidenheid van de deelnemende influencers was groot: van makers van content over mode, beauty, reizen en fitness. Steeds bleek het om dezelfde campagne te gaan. In de video’s werd dezelfde oproep gedaan aan volgers. Slechts zeven van de veertig influencers gaven in de video aan dat het om betaalde marketing ging.

Broadcasting

Broadcasting is het zenden vanuit één account naar alle volgers. Om effectief te zijn is een account nodig met veel volgers, of een specifieke groep volgers. (zie ook het FAQ-artikel Wat is 'viraal gaan' precies en hoe bereik je dat?).

Via broadcasting kunnen accounts hun achterban mobiliseren. Bijvoorbeeld door op te roepen om op een kandidaat te stemmen of mee te helpen online campagne te voeren.

Elon Musk, de eigenaar van platform X, heeft een account met meer dan 200 miljoenen volgers. Hij verzond het bericht 'Only the AfD can save Germany'. De Duitse regering was niet te spreken over deze inmenging. Een paar weken later interviewde Musk in een livestream op X de partijleider van de AfD.

Online bedreiging en haat

Politici krijgen steeds meer te maken met online haat en bedreiging. Door gerichte haatcampagnes, met geautomatiseerde accounts of door mensen, kunnen commentaarsecties op sociale media ingezet worden om een bepaald narratief over een kandidaat te verspreiden. Online bedreiging, laster en haat zijn strafbaar in Nederland.

Gerichte haatcampagnes kunnen (potentiële) kandidaten ervan weerhouden om mee te doen aan verkiezingen. Of ze kunnen potentiële kiezers weerhouden om op die kandidaat te stemmen.

Volgens onderzoek van de Utrecht Data School en de Groene Amsterdammer bevat 10 procent van alle tweets gericht aan vrouwelijke politici haat of agressie.

Aanpassing van een aanbevelingsalgoritme

Ontwikkelaars in dienst bij socialemediaplatformen kunnen aanbevelingsalgoritmen zo aanpassen dat het specifieke accounts of bepaalde content vaker aanraadt aan gebruikers. Deze vorm van inmenging is alleen mogelijk voor mensen die bij een platform in dienst zijn of toegang hebben tot deze infrastructuur.

Met aanpassingen kunnen specifieke accounts of content die voordelig of nadelig is voor een politieke partij of kandidaat meer bereik krijgen.

Elon Musk is in 2023 ervan beticht dat hij het aanbevelingsalgoritme van X zo heeft laten aanpassen dat alle berichten van zijn account 1000 keer vaker te zien waren dan die van andere accounts. Dit vergrootte zijn bereik aanzienlijk.

Gedurende dit project breiden we de bovenstaande lijst uit met meer strategieën en voorbeelden van pogingen tot inmenging via sociale media.

Meer weten?

Nieuwsgierig naar de antwoorden op andere veelgestelde vragen rond aanbevelingsalgoritmes en beïnvloeding? Alle vragen zijn te vinden in Scrollend naar de stembus: