Jaarverslag 2018

'Bij het Rathenau Instituut kijken we welke impact wetenschap en technologie hebben op de samenleving, en hoe die impact positief kan uitpakken,' zegt Melanie Peters. 'Dit jaarverslag geeft een indruk van waar we ons in 2018 mee bezig hielden. Het stemt mij optimistisch.'

Download het volledige jaarverslag.

Na een decennium van euforie over wat de digitale transitie ons aan goeds zou brengen, was 2018 onmiskenbaar het jaar waarin we met de neus op de feiten werden gedrukt. We kregen allerlei signalen dat kunstmatige intelligentie, algoritmen en data ook ongewenste effecten hebben op onze samenleving en ons leven.

Een incident dat daarvoor het symbool werd, is de onthulling rondom het Britse Cambridge Analytica.  Dat bedrijf misbruikte tientallen miljoenen Facebook-accounts ten behoeve van de Trump-campagne in  2016. Met de val van Cambridge Analytica verloren techbedrijven veel van hun glans en kantelde de publieke opinie. Ook de Europese Commissie werd in 2018 wakker. Niet alleen werd de privacywet AVG geïntroduceerd, ook legde het Google een recordboete op van 4,34 miljard euro vanwege machtsmisbruik met zijn mobiele besturingssysteem Android.

Gewenste ontwikkelingen

Natuurlijk staan we als kennissamenleving open voor nieuwe technologieën en innovaties. Maar uiteindelijk gaat het erom of die het gewenste effect hebben op ons leven. Ook moeten we tijd hebben om ons aan te passen aan innovaties. We kunnen weliswaar steeds sneller informatie vinden, maar zijn tegelijkertijd steeds slechter in staat om er een weloverwogen mening over te vormen. 

Zelfs millennials, voor wie sociale media erg belangrijk zijn, zijn niet zomaar ‘techvaardig’. Nieuws op waarde kunnen schatten is een andere vaardigheid dan veel gebruik maken van sociale media. En hoe zit het met onze autonomie als kunstmatige intelligentie bepaalt welke nieuwsberichten we te zien krijgen? Of met onze beoordelingsvaardigheden als software beslissingen  van ons overneemt?

De juiste vragen stellen

Bij het Rathenau Instituut kijken we welke impact wetenschap en technologie hebben op de samenleving, en hoe die impact positief kan uitpakken. We doen onderzoek en ondersteunen daarmee het debat in de politiek en de samenleving. Allerlei mensen en organisaties hebben ons in 2018 geholpen dit soort vragen te beantwoorden: natuur-, geestes- en gedragswetenschappers, en ook ethici, ngo’s, ervaringsdeskundigen en vele anderen. Zij hielpen ons ook de juiste vragen te blijven stellen. Om eraan bij te dragen dat Nederland zich positief blijft ontwikkelen.

Wat positief precies is, staat in een democratische samenleving natuurlijk altijd open voor discussie. De dialoog daarover stimuleren wij met onze rapporten, publicaties en optredens ter ondersteuning van de politiek en in de media.

Gesprek op gang

Voor zover we als samenleving al een Californische droom hadden, in 2018 zijn we er definitief uit ontwaakt. Onze onderzoeken laten keer op keer zien dat geen enkele technologie vanzelf werkt, ook datatechnologie niet. We zien dat al die technologie en de discussie erover het gesprek op gang brengen over wat we belangrijk vinden. Van de werkplek tot de lokale democratie; mijn hoop is dat we er die keuzes kunnen maken die we ook echt wíllen maken.

Dit jaarverslag geeft een indruk van waar we ons in  2018 mee bezig hielden. Het stemt mij optimistisch.  We hebben veel meer oog voor de ongewenste maatschappelijke effecten van de digitale transitie en zijn ervan doordrongen dat behoud van vertrouwen in digitalisering van groot belang is voor de kennissamenleving.

Toekomst tegemoet

Inmiddels schrijven we 2019 en we hebben een nieuw werkprogramma. Net als in eerdere werkprogramma’s  is ook nu weer de kerngedachte hoe we in onze maatschappij kennis en technologie inzetten met aandacht voor mensen en waarden. Hoe we daarbij  zelf de regie houden. 

Dat blijft een geweldige opdracht om aan te mogen werken. Ik hoop dat u ons ook dit jaar weer blijft volgen. In de media en bij bijeenkomsten. Via onze publicaties, social media, website en nieuwsbrief. Ons instituut staat voor dialoog en ook uw bijdrage stellen we daarbij zeer op prijs.