Kennis voor beleid in beeld
Een methode voor het analyseren van knelpunten en issues en het opstellen van handelingsopties
Downloads
Welke kennis er is op het beleidsterrein van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat? Welke kennis moet er ontwikkeld worden? En hoe kan die kennis in specifieke gevallen samengebracht worden? Om dat te weten te komen, is een methode nodig. Daarover gaat dit rapport. De vier stappen in deze methode kunnen ook nuttig zijn voor andere ministeries.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is sterk afhankelijk van de kennis en expertise die buiten het ministerie worden ontwikkeld en onderhouden. Denk aan ingenieurs die weten hoe bepaalde sluizen werken, en organisaties die ervaring hebben opgebouwd op het gebied van spoorveiligheid.
Veel van de beleidsdossiers kernmerken zich als wicked problems, waarbij zowel technische als sociale inzichten van belang zijn en experts en stakeholders uit de samenleving van mening kunnen verschillen, zowel over de vraag als over de mogeljke antwoorden.
Kennis ligt niet kant en klaar 'op de plank'
Deze kennis ligt niet kant en klaar ‘op de plank’. Vaak is het nodig om bestaande en nieuwe kennis (opnieuw) te combineren met andere kennis. Hiervoor is per beleidsterrein of ‘dossier’ coördinatie nodig, en samenwerking tussen diverse kennisorganisaties en experts op dat terrein – en steeds meer ook met burgers. Het is aan het ministerie van IenW om ervoor zorgen dat dit goed gebeurt.
Daarvoor heeft het ministerie een aanpak nodig, die risico’s in beeld brengt: Welke kennis is nodig? Welke is beschikbaar? Stellen we de juiste vragen, ook met het oog op de toekomst? Dit rapport laat zien welke aanpak hiervoor geschikt is.
Een methode om kennis voor beleid in beeld te brengen
Het beschrijft de systematiek die is ontwikkeld op verzoek van de directie Kennis, Innovatie en Strategie (KIS) van IenW. Drie cases uit diverse beleidsdomeinen werden onderzocht om tot aanbevelingen te komen voor een methode die ‘kennis voor beleid’ in beeld kan brengen:
- de spoorsector;
- de circulaire economie; en
- het IJsselmeergebied.
Deze methode zorgt ervoor dat de directie KIS, met partners binnen en buiten IenW, strategische vragen kan stellen voor het huidige en toekomstige beleid, en dat ze onderzoek kan uitzetten om deze vragen te beantwoorden.
Stap voor stap knelpunten vaststellen en risico's aanpakken
Waar zitten in deze kennisecosystemen de risico’s op verlies van kennis? En waar moet nieuwe kennis worden ontwikkeld? Om daarachter te komen, zijn eerst een korte deskstudie en enkele voorbereidende gesprekken nodig, met experts binnen en buiten het ministerie. Dit leidt tot een startnotitie voor een bijeenkomst met experts op het betreffende terrein. In deze bijeenkomst wordt een gestructureerde aanpak gebruikt om stap voor stap knelpunten vast te stellen en deze risico’s met betrekking tot kennis aan te pakken.
Deze bijeenkomst moet inhoudelijk en organisatorisch goed worden voorbereid en opgevolgd. Dit rapport biedt daartoe een reeks suggesties, van leidende vragen die gesteld kunnen worden tijdens de sessie, tot een draaiboek en formulieren om te gebruiken tijdens de expertsessies.
Deze methode kan ook gebruikt worden door andere overheidsorganisaties die met deze uitdaging te maken hebben en hun ‘kennis voor beleid’ in beeld willen krijgen.
Bij voorkeur citeren als:
Deuten, J. en L. van Drooge (2018). Kennis voor beleid in beeld – Een methode voor het analyseren van knelpunten en issues en het opstellen van handelingsopties. Den Haag: Rathenau Instituut
Hoe kan een ministerie knelpunten en risico’s opsporen in de kennis voor beleid en er oplossingen voor vinden? Daarvoor presenteert dit rapport een methode in vier stappen:
- Inhoudelijke voorbereiding expertbijeenkomst
- Overleg met ‘dossiereigenaar(s)’ in beleidsdirectie
- Deskstudie
- Identificeren van sleutelpersonen om te interviewen
- Interviews organiseren en afnemen
- Startnotitie schrijven
- Organisatorische voorbereiding expertbijeenkomst
- Vastleggen tijdstip & locatie
- Regelen hulpmiddelen, catering, etc.
- Deelnemers aan de expertbijeenkomst identificeren
- Deelnemers aan de expertbijeenkomst uitnodigen en informeren
- Uitvoering van de expertbijeenkomst
- Sessie 1: analyse van knelpunten en issues
- Sessie 2: ontwikkelen van handelingsperspectieven
- Rapportage
- Verslag van de expertbijeenkomst
- Vervolgstappen
Veelgestelde vragen
De directie Kennis, Innovatie en Strategie (KIS) van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft als opdracht te zorgen dat betrouwbare kennis beschikbaar is voor IenW. Ze heeft het Rathenau Instituut gevraagd een aanpak te ontwikkelen om:
- knelpunten en risico’s te kunnen opsporen in de kennisecosystemen waarvan IenW afhankelijk is voor het leveren en borgen van kennis voor beleid;
- handelingsopties en -perspectieven op te stellen voor IenW om deze knelpunten en risico’s aan te pakken.
IenW is sterk afhankelijk van (specialistische) kennis en expertise die buiten het ministerie worden ontwikkeld en onderhouden. Het ministerie moet ervoor zorgen dat de juiste kennis in een bruikbare vorm beschikbaar is op het moment dat het nodig is. Het Rathenau Instituut heeft daarom een methode ontwikkeld waarmee in beeld kan worden gebracht in hoeverre het ministerie riskeert dat bepaalde kennis niet op het juiste moment in een bruikbare vorm geleverd kan worden.
Drie cases uit diverse beleidsdomeinen werden hiervoor onderzocht:
- de spoorsector;
- de circulaire economie; en
- het IJsselmeergebied.
De methode biedt een manier om per beleidsagenda of -opgave in kaart te brengen waar het ministerie kwetsbaar is, of kan worden, in zijn kennisfunctie.
De kennis die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) nodig heeft voor beleid is divers. Binnen IenW wordt daarom een breed begrip van kennis gehanteerd. Het gaat om:
- wetenschappelijke kennis en praktijkkennis;
- expliciete, opgeschreven kennis (know what) en impliciete, niet vastgelegde kennis (know how, know who);
- alfa-, bèta- en gammakennis;
- strategische kennis (die vragen stelt bij de richting en vormgeving van beleid) en operationele kennis (onmisbaar bij concretisering en uitvoering van beleid).
Kennis is meer dan data en informatie. Kennis is gebaseerd op:
- verzameling van data en informatie;
- verwerking van data en informatie; en
- interpretatie van data en informatie.
Kennisprocessen kunnen gebaseerd zijn:
- op wetenschappelijke methodes, bijvoorbeeld:
- gecontroleerde omstandigheden;
- modellering; of
- systematische monitoring; en
- op basis van aggregatie van waarnemingen en ervaringen in de praktijk.
Kortom, er zijn meerdere ‘kennispraktijken’ die elk hun waarde kunnen hebben voor beleid.
- Kennis die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) nodig heeft, ligt meestal niet kant en klaar ‘op de plank’, maar vergt vaak het (opnieuw) combineren van bestaande en nieuwe data, informatie en andere kenniscomponenten.
- Het goed in beeld brengen van kwetsbaarheden in kennis voor beleid is des te belangrijker, omdat de opgaven waar IenW voor staat vaak complex zijn en vragen om een integrale, multidisciplinaire benadering. De benodigde kennis kan dan niet zomaar door één expert geleverd worden, maar moet in samenspel met meerdere experts en/of kennisinstellingen ontwikkeld en onderhouden worden.
Dit vergt de nodige coördinatie, samenwerking, kennisdeling en/of kenniscocreatie van verschillende kennisorganisaties en experts in kennisecosystemen.
Kennis voor beleid is meestal geen zaak van individuele experts en beleidsmakers of van één kennisorganisatie en één kennisvrager. Vaak gaat het om verschillende kennisorganisaties en experts die tot relevante, betrouwbare en bruikbare informatie en kennis komen die kan worden ingezet voor beleid. Dat kan dankzij interactie, samenwerking en concurrentie.
Vanuit beleidsperspectief zit de uitdaging in het effectief mobiliseren van passende experts vanuit kennisorganisaties en de praktijk om tijdig bruikbare informatie en kennis te leveren die het beleid nodig heeft.
Het kan daarbij gaan om allerlei soorten kennisbehoeften, zoals:
- goede beleidsdoelen stellen;
- goede maatregelen ontwikkelen;
- beleid monitoren en evalueren;
- zorgen voor vernieuwende kennis en oplossingen voor een domein waar het ministerie een publieke opgave heeft; etcetera.
We spreken van kennisecosystemen waarin verschillende kennisvragers en kennisaanbieders in onderlinge samenwerking of concurrentie kennis ontwikkelen en gebruiken.
Kennisecosystemen ontstaan rondom een gedeelde kennisagenda. Voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) zijn dat bijvoorbeeld gedeelde kennisagenda's op het gebied van waterbeheer of spoorveiligheid.