Immersieve technologieën
Immersieve technologieën dompelen de gebruiker onder in een omgeving waarin de grens tussen de virtuele en de fysieke wereld vervaagt. Illustratie: Rathenau Instituut
Deze Rathenau Scan is het resultaat van onderzoek, voortbouwend op de kennisbasis van het Rathenau Instituut en aangevuld met literatuuronderzoek, werksessies en interviews met onderzoekers en deskundigen. De scan is ontwikkeld op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Samenvatting
Immersie betekent letterlijk: onderdompeling. Onder immersieve technologieën scharen we een verzameling technologieën die gebruikers onderdompelen in volledig virtuele werelden of in een hybride mix tussen fysieke en digitale werelden. De twee belangrijkste technologieën die dit mogelijk maken zijn Augmented reality (AR) en Virtual reality (VR). In AR ziet een gebruiker een virtuele laag over de fysieke wereld, in VR betreedt de gebruiker een volledig virtuele omgeving.
Met immersieve technologieën wordt het mogelijk om een nieuw soort ‘echtheid’ te ervaren die ook als realiteit kan worden beschouwd, ook al is de ervaring volledig of deels virtueel. De technologie zit letterlijk een stuk dichter op de huid en op de zintuigen dan smartphones of computers.
De impact van immersieve technologieën op de maatschappij hangt sterk samen met een grootschalige consumentendoorbraak. We weten niet of die doorbraak zal komen, en ook niet wanneer.
We zien wel al concrete toepassingen van immersieve technologieën in bepaalde domeinen, en beloftes en investeringen die gericht zijn op het ontwikkelingen van toepassingen. De domeinen waarin we de meeste experimenten en toepassingen zien, zijn de gezondheidszorg, training en onderwijs, entertainment, infrastructuur, industrie, kantoor en kunst.
Het Rathenau Instituut signaleert risico’s bij de doorontwikkeling en mogelijk brede adoptie van immersieve technologieën als dat gepaard gaat met de grootschalige verzameling van fysieke en gedragsgegevens door bedrijven, door de grote impact die dat kan hebben op privacy, zelfbeschikking, democratie en veiligheid. De vergaande digitalisering, waar immersieve technologieën onderdeel van zijn, brengt ook meer generieke risico’s met zich mee die afbreuk doen aan inclusiviteit, participatie en non-discriminatie en mogelijk aan duurzaamheid.
Het beleidsveld rondom immersieve technologieën is volop in beweging. We bespreken een selectie van Europese wetten die gericht zijn op het beheersen van risico’s die gepaard gaan met immersieve technologieën. Het gaat om de Algemene Verordening Gegevensbescherming, de Artificiële Intelligentie verordening, en de Wet inzake Digitale Diensten. In combinatie kunnen deze wetten de mogelijkheden voor beïnvloeding en manipulatie op basis van in XR verzamelde fysieke en gedragsgegevens beperken. Tegelijkertijd zijn er ook een aantal beleidsleemtes en onduidelijkheden. Zo mogen allerlei fysieke en gedragsgegevens wél verzameld worden door XR-aanbieders als gebruikers daar toestemming voor geven, terwijl hier potentieel zeer gevoelige informatie uit kan worden afgeleid. Daarmee wordt het risico op doelverschuiving niet afgedekt: informatie verzameld op de ene plek, kan gebruikt worden op een andere plek, tegen het belang van de gebruikers in. Ook bestaat er onduidelijkheid over de bescherming van neurodata.
Stimuleringsmaatregelen waarmee ingezet wordt op kansen voor het Nederlandse en Europese bedrijfsleven op de XR-markt zijn er ook. We bespreken de investering vanuit het groeifonds voor de Creative Industries Immersive Impact Coalition (CIIIC) het European Initiative on Virtual Worlds, en de Wet inzake Digitale Markten. Met investeringen in immersieve technologieën en een bredere adoptie van deze technologieën in de samenleving, worden ook de risico’s aannemelijker.
We formuleren een aantal handelingsopties voor politici en beleidsmakers om de risico’s van immersieve technologieën te beperken. Er is echter een aantal risico’s inherent verbonden aan deze technologieën, die in zekere mate zullen blijven bestaan als de technologieën breed geadopteerd worden. Dat heeft te maken met de intieme data die verzameld worden of zullen gaan worden in de toekomst. Zodra deze data beschikbaar zijn, kunnen ze voor andere doeleinden gebruikt worden tegen het publieke belang in.
De politiek zal een keuze moeten maken over een aantal fundamentele kwesties: waar kunnen immersieve technologieën publieke waarden helpen bestendigen en verwezenlijken (bijvoorbeeld bij therapeutische toepassingen die aantoonbaar gezondheidswinst opleveren)?, en waar zouden deze technologieën helemaal niet toegepast moeten worden, omdat ze publieke waarden te zeer aantasten (bijvoorbeeld: grootschalige adoptie van dataverzamelende XR-apparaten in scholen)? En zijn er bepaalde typen data, zoals neurodata en pupilreflexen, die überhaupt niet verzameld zouden mogen worden, omdat ze zo veel over ons vertellen en misbruik een realistisch scenario is? En in hoeverre is verdergaande hyperpersonalisatie wenselijk in publieke ruimten, of zouden bepaalde domeinen XR-vrij moeten blijven?
Omdat immersieve technologieën nu nog niet grootschalig zijn doorgebroken, hebben beleidsmakers en politici de mogelijkheid de ontwikkeling en adoptie van deze technologieën bij te sturen. De uitdaging voor beleidsmakers en politici is dus om te bepalen op welke manier de overheid de innovatiedynamiek rondom immersieve technologieën wil bijsturen, vanuit haar plicht om de rechten van burgers en publieke waarden te beschermen.
Over de Rathenau Scan
Onderzoekers van het Rathenau Instituut ontwikkelden een methode om vroegtijdig te signaleren welke publieke waarden op het spel staan bij een opkomende technologie, wanneer nog veel onzekerheid bestaat over de impact daarvan op de samenleving. Het onderzoek stelt beleidsmakers, politici en andere partijen in staat om maatschappelijk verantwoord te anticiperen op nieuwe technologische ontwikkelingen.
De Rathenau Scan Immersieve technologieën is ontwikkeld op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en bevat handelingsopties voor beleid.