Van digitale afhankelijkheid naar digitale autonomie
Status: Lopend
Het was nog redelijk windstil toen het Rathenau Instituut het idee verkende voor een onderzoek naar de afhankelijkheid in de samenleving van grote technologiebedrijven. Het debat hierover is in korte tijd van een lichte bries veranderd in een wervelwind. Er worden steeds meer zorgen geuit in de journalistiek, politiek en de wetenschap over de macht van big tech-bedrijven en hun toenemende invloed op de samenleving. Hoe kunnen we de digitale afhankelijkheid van big tech-bedrijven afbouwen en de digitale autonomie van de samenleving vergroten?
Waarom dit onderzoek?
Publieke organisaties in domeinen als het onderwijs, de zorg en de overheid digitaliseren overwegend met behulp van de diensten van big tech. Hierdoor worden deze organisaties steeds afhankelijker van big tech-bedrijven om hun publieke taken en verantwoordelijkheden uit te voeren. Die afhankelijkheid is problematisch, omdat hierdoor langzaamaan de regie van publieke organisaties over hun kernprocessen vermindert. Met andere woorden: ze raken hun autonomie kwijt. Dat maakt onze samenleving kwetsbaar. Ander beleid en andere inkoopkeuzes zijn nodig om ruimte te geven aan alternatieve aanbieders en zo digitale autonomie op te bouwen.
Uitgelicht
Een drieluik
De afhankelijkheid van clouddiensten van Amerikaanse techbedrijven binnen de overheid staat inmiddels hoog op de politieke agenda. Maar digitale afhankelijkheid speelt veel breder in de samenleving en betreft ook niet alleen de cloud. Het Rathenau Instituut signaleert dat publieke organisaties in allerlei sectoren van de samenleving in toenemende mate afhankelijk zijn van de diensten van enkele grote Amerikaanse techbedrijven: naast clouddiensten ook software, AI-tools en apparatuur. Dit maakt de samenleving kwetsbaar. Er zijn risico’s met acute consequenties, zoals uitval van systemen of het feit dat de Amerikaanse overheid wettelijk toegang tot data kan eisen. Onderzoekers van het Rathenau Instituut zien daarnaast dat publieke organisaties geleidelijk aan de regie over de kernprocessen in hun werk verliezen, bijvoorbeeld omdat de controle over de werking van systemen afneemt en de onderhandelingsruimte ten opzichte van big tech-bedrijven beperkt is.
Het drieluik 'Van digitale afhankelijkheid naar digitale autonomie' biedt verklaringen de invloedrijke en unieke positie van big tech-bedrijven in onze samenleving en concludeert dat publieke organisaties en beleidsmakers werk moeten maken van digitale autonomie.
- Deel 1. Het rapport Achter de macht van big tech. Dit is een achtergrondstudie naar de verklarende factoren voor de machtspositie van big tech-bedrijven.
- Deel 2. Digitale afhankelijkheid in beeld. Dit visueel overzicht van signalen van digitale afhankelijkheid in diverse publieke domeinen, en de consequenties daarvan, kan gebruikt worden als praatplaat.
- Deel 3. Koers zetten richting digitale autonomie. Een rapport waarin handelingsopties worden aangereikt om digitale autonomie in publieke domeinen op te bouwen.
Achter de macht van big tech
Het eerste deel van het drieluik is de publicatie Achter de macht van big tech. Dit rapport biedt verklaringen voor de invloedrijke en unieke positie van big tech-bedrijven in onze samenleving. De diensten van big tech-bedrijven verschillen weliswaar onderling, maar er zijn overeenkomsten als het gaat om de concentratie en dynamiek die de macht van deze bedrijven kenmerkt. In deze studie gaan we in op de factoren die verklaren waarom big tech-bedrijven die centrale positie in de digitale stack hebben verworven, en de dynamiek die ervoor zorgt dat die positie steeds sterker wordt: wat zit er achter de macht van big tech-bedrijven?
Digitale afhankelijkheid in beeld
De praatplaat Digitale afhankelijkheid in beeld biedt een visueel overzicht van signalen van digitale afhankelijkheid en de consequenties daarvan. Zo licht de praatplaat de aanwezigheid uit van big tech-bedrijven in vijf verschillende publieke domeinen: onderwijs, wetenschap, gezondheidszorg, overheid en nieuwsmedia & journalistiek. Met dit visueel overzicht willen we de toenemende afhankelijkheid van big tech-bedrijven in publieke sectoren laten zien en het gesprek hierover stimuleren bij relevante partijen.
Koers zetten naar digitale autonomie
Hoe kunnen we de digitale afhankelijkheid van big tech-bedrijven afbouwen en de digitale autonomie van de samenleving vergroten? De publicatie Koers zetten naar digitale autonomie is gewijd aan handelingsopties voor overheden en organisaties in publieke domeinen om meer digitale autonomie te bereiken. In het onderzoek naar digitale afhankelijkheid heeft het Rathenau Instituut onder andere onderzocht op welke manieren overheden en publieke organisaties de eenzijdige afhankelijkheidsrelatie met big tech-bedrijven proberen aan te pakken.
