‘Designer-baby’s zijn nog echt sciencefiction’
Geert Hamer in gesprek met hosts Timo Nieuwenhuis en Simone Harmsen tijdens de opname van de podcast Verrekijkers.
De technologie om eicellen en zaadcellen te maken in het lab is nog lang niet zover dat er kinderen uit kunnen voortkomen, zegt biomedisch onderzoeker Geert Hamer van het Amsterdam UMC. Maar het gesprek hierover is nu al belangrijk, zodat politici, beleidsmakers en burgers goed geïnformeerde keuzes kunnen maken over gewenste en ongewenste toepassingen die in de toekomst wellicht mogelijk worden.
In het kort:
- Geert Hamer doet onderzoek naar zaadcellen en eicellen.
- Dit onderzoek kan in de toekomst mogelijk leiden tot nieuwe voorplantingstechnologieën.
- Hamer adviseert dat burgers en beleidsmakers zich goed laten infomeren, zodat besluiten over gewenste en ongewenste toepassingen op gedegen kennis worden gebaseerd.
Liever luisteren? Onderzoekers van het Rathenau Instituut spreken met Geert over de maatschappelijke en ethische kanten van het onderzoek naar voortplantingscellen in de podcast ‘Verrekijkers’. Luister de aflevering hier.
Je doet onderzoek naar eicellen en zaadcellen. Wat voor reacties krijg je als op een feestje vertelt over je werk?
Soms reageren mensen een beetje lacherig, vooral bij de zaadcellen. Als mensen vragen wat voor werk ik doe, vertel ik daarom eerst dat ik onderzoek doe naar de manier waarop ons genoom, ons erfelijk materiaal, wordt doorgegeven van generatie op generatie. Daarna begin ik pas over de eicellen en zaadcellen.
Waarom vind je eicellen en zaadcellen interessant?
Het zijn, op de schaal van evolutie, misschien wel de belangrijkste cellen in ons lichaam. Ze hebben een soort onsterfelijkheid in zich. Je kunt ze vergelijken met de estafettestokjes van atleten. Via de ei- en zaadcellen wordt erfelijk materiaal steeds opnieuw doorgegeven. Dit ging al zo bij de eerste eencellige organismen die zich seksueel voortplantten. En dat zal zo verdergaan in de verre toekomst.
Wat onderzoek je aan die cellen?
Ik doe onderzoek naar de voortplantingscellen, waaruit later eicellen en zaadcellen ontstaan. Daar weten we nog heel weinig over. Het is namelijk een heel moeilijk proces om te bestuderen. Voortplantingscellen ontstaan al vroeg in de ontwikkeling van een embryo. Zo’n twee tot drie weken nadat een zaadcel een eicel heeft bevrucht, ontstaan cellen die uiteindelijk - in de zaadbal of eierstok - uitgroeien tot voortplantingscellen.
Ons onderzoek kan helpen om voortplantingstechnologieën, zoals IVF, te verbeteren.
Hoe doe je daar dan onderzoek naar?
Wij werken in het lab met stamcellen, dat zijn een soort oercellen die nog kunnen uitgroeien tot alle soorten cellen. Wij proberen vanuit deze stamcellen eicellen en zaadcellen te maken, en leren zo veel over het prille ontstaan hiervan.
Bij de verdere ontwikkeling van deze cellen komt nog veel meer kijken. In de zaadbal en eierstok worden bijvoorbeeld allerlei groeifactoren gemaakt, die daarbij nodig zijn. Hierover weten we nog heel weinig.
Waarom is het belangrijk om precies te weten hoe ei- en zaadcellen ontstaan?
Als we beter begrijpen hoe die cellen ontstaan, begrijpen we ook beter wat er misgaat bij mensen die niet via de natuurlijke weg kinderen kunnen krijgen. Ons onderzoek kan zo helpen om voortplantingstechnologieën, zoals IVF, te verbeteren.
Dit soort onderzoek wordt vaak in verband gebracht met designer-baby’s, waarvan je de gezondheid, oogkleur en intelligentie zou kunnen bepalen. Is dat terecht?
Ik snap wel waar die associatie vandaan komt. Als je eicellen en zaadcellen kunt maken in het lab, biedt dat nieuwe mogelijkheden om die cellen te bewerken, voordat je ze bij elkaar brengt om een embryo te vormen. Maar het is belangrijk om daarbij een paar zaken goed van elkaar te onderscheiden en naar de feiten te kijken.
Ten eerste is de technologie nog helemaal niet zover dat we al zaadcellen en eicellen kunnen maken in het lab. Daarnaast is het maken van zaadcellen en eicellen iets heel anders dan het DNA ervan aanpassen. Maar ook al zou je het DNA willen aanpassen, dan nog kun je niet op bestelling een briljant kind krijgen.
We moeten zelf goed begrijpen hoe het werkt, en ook zelf nadenken over wat we wel en niet voor toepassingen willen, en onder welke voorwaarden.
Waarom niet?
Zaken als gezondheid en intelligentie worden niet bepaald door één specifiek gen. Een mens heeft meer dan 20.000 genen, en we weten nog helemaal niet goed hoe die allemaal samenwerken om tot één individu te komen. Bovendien is de omgeving waarin je opgroeit ook heel belangrijk. Of je bijvoorbeeld naar een goede school kan, naar een sportclub en muziekles. De menselijke ontwikkeling is zo complex, dat je nooit op bestelling een kind kunt maken.
In het buitenland lijkt het onderzoek snel te gaan. In Japan zijn al muisjes geboren uit voortplantingscellen die gemaakt zijn uit een muizenstaart.
Ja, dat klopt. Ze hebben uit cellen in de staart stamcellen gemaakt. Daaruit zijn vervolgens voortplantingscellen gemaakt, waaruit muisjes zijn geboren. Dat soort nieuws haalt de media. Maar het is goed om je te realiseren dat er naast die vijf levende muisjes ook heel veel embryo’s het niet gehaald hebben. Ik heb dat onderzoek grondig bekeken, en dan zie je dat er nog veel misgaat.
Dat zie je pas als je er zelf ook veel van weet?
Ja. Je kunt zo’n onderzoek pas goed doorgronden als je er zelf ook in opgeleid bent en onderzoek naar doet. Dan zie je welke veiligheidsvragen we nog moeten beantwoorden voordat je dit soort technologieën ooit bij mensen zou kunnen toepassen – als je dat al zou willen.
Daarom is het ook zo belangrijk dat we in Nederland hier onderzoek naar blijven doen. We moeten zelf goed begrijpen hoe het werkt, en ook zelf nadenken over wat we wel en niet voor toepassingen willen, en onder welke voorwaarden.
Gerelateerde publicaties
