Online meebeslissen

Burgers willen graag meer kunnen meebeslissen over belangrijke politieke kwesties. Hoe is dit online op een goede manier te regelen? Naar die vraag hebben we met drie zusterorganisaties onderzoek gedaan, op verzoek van het Europees Parlement. In deze Nederlandstalige voorpublicatie: zes voorwaarden voor digitale participatie.

Het complete rapport 'Vooruitzichten voor e-democratie in Europa' is ook op deze pagina te downloaden, of via de website van Science and Technology Options Assessment van het Europees Parlement. 

Wat hebben we onderzocht?
Wat zijn de ervaringen met manieren om burgers online te laten meebeslissen in de politiek, ook wel digitale participatie genoemd? En hoe kan die anders? Deze vragen leven op Europees, nationaal en lokaal niveau. Om ze te beantwoorden bestudeerden we 400 publicaties en analyseerden 22 inspraak-initiatieven.

Wat was de aanleiding?
Ervaringen met digitale burgerparticipatie in het verleden hebben vaak tot teleurstelling geleid bij deelnemers. Hun inbreng leek maar weinig impact te hebben op de uiteindelijke afwegingen en besluiten. Dit was een van de redenen voor het Europees Parlement om het Rathenau Instituut en drie zusterorganisaties te vragen om een studie naar bestaande literatuur en naar internationale voorbeelden. Ook wilde het weten hoe het anders kan.

Wat is het resultaat?
Uit onze analyse blijkt dat digitale participatie de democratie kan versterken. Om het risico op teleurstelling en onvrede te beperken, kan de overheid of politiek aan enkele voorwaarden voldoen:

1. Verbind het proces aan een concrete agenda of besluit.
2. Wees helder over het proces en doel.
3. Geef feedback aan de deelnemers.
4. Doe meer dan handtekeningen verzamelen.
5. Mobiliseer op maat: online en offline.
6. Herhaal en verbeter.

Geen quick fix
Directeur Melanie Peters: “Burgers online betrekken bij besluitvorming is kansrijk, maar digitale democratie is geen quick fix. Het moet bijvoorbeeld veilig zijn om mee te doen en je wilt online manipulatie voorkomen. We moeten het zien als een goede aanvulling op de representatieve democratie en niet als een bedreiging. Meer betrokkenheid van kiezers betekent namelijk niet dat gekozen politici minder betrokken moeten zijn.”

Meer lezen?
Deze voorpublicatie is gebaseerd op het rapport ‘Prospects for E-democracy in Europe’. Brussel, Scientific Foresight Unit (STOA), Europees Parlement, dat later dit jaar verschijnt. Daarnaast bouwt het voort op onze ervaring en ons onderzoek op diverse gebieden. Dit zijn de belangrijkste publicaties op een rij:

1. Dilemma’s van de Digitale Democratie
2. Geef burgers meer dan een noodrem
3. Elf lessen voor een goede Energiedialoog

Bij voorkeur citeren als:
Korthagen, I. en I. van Keulen, Online meebeslissen - Lessen uit onderzoek naar digitale burgerparticipatie voor het Europees Parlement. Den Haag, Rathenau Instituut, 2017.

Digitale participatie kan de democratie versterken. Dan moet er wel een link zijn tussen initiatief en beleid. Er moet aan deze zes voorwaarden worden voldaan:

1. Verbind het proces aan een concrete agenda of besluit
   Beslissend voor de impact is de link van een participatieproces aan een agenda of besluit in politiek of beleid. Interacties (zowel online als offline) tussen deelnemers en beleidsmakers en politici kunnen deze link versterken.
    
2. Wees helder over het proces en doel
   Vanaf het begin moet helder zijn hoe mensen kunnen meedoen, met welk doel, op welke manieren ze bijdragen aan de besluitvorming en wie waarvoor verantwoordelijk is. Dat schept heldere verwachtingen bij alle betrokkenen.
    
3. Geef feedback aan de deelnemers
   Laat de deelnemers weten wat er gebeurt met hun bijdragen. Feedback is een blijk van een goed georganiseerd, transparant proces. Ook is het een belangrijke vorm van verantwoording. Zeker als uiteindelijke besluiten afwijken van de resultaten uit het participatieproces. Feedback kan heel goed digitaal ingebouwd worden.
    
4. Doe meer dan handtekeningen verzamelen
   Bij digitale burgerbetrokkenheid wordt vaak gedacht aan petities. In zulke online tools worden veel steunbetuigingen gegeven én gemeten. Van digitale handtekeningen gaat echter een minder krachtig signaal uit dan van stemmen of van het rangschikken van voorstellen van belangrijk naar minder belangrijk. In de combinatie van online dialoog en stemmen is ook interesse. Dialoog (ook wel: ‘deliberatie’) kan de inhoudelijke kwaliteit van de meningsvorming van deelnemers verbeteren en stemmen tonen de steun daarvoor.
    
5. Mobiliseer op maat: online en offline
   De bekendheid van de digitale tool om te kunnen meebeslissen is cruciaal om een zo groot en representatief mogelijke groep mensen te bereiken. Een effectieve communicatie- en mobilisatiestrategie bestaat uit meerdere instrumenten op maat, waarmee verschillende doelgroepen worden bereikt.
   Burgers digitaal betrekken bij besluitvorming kan niet alleen via bestaande media als Facebook of Twitter. Technologie is niet neutraal. Platforms hebben elk hun eigen kenmerken en groep gebruikers. Zo is Twitter meer een elitemedium dan Facebook. De combinatie van online en offline participatiemogelijkheden is ook een vorm van maatwerk.
    
6. Herhaal en verbeter
   Digitale burgerbetrokkenheid is een leerproces. Een herhaald participatieproces heeft meer kans op impact dan een eenmalig traject. Processen en digitale tools die je herhaaldelijk inzet, kun je gebruiksvriendelijker maken en beter inbedden in bestaande besluitvorming. Meet daarbij ook hoe tevreden burgers zelf zijn met de participatiemogelijkheden en de resultaten. Zet dat burgerperspectief voorop.