Online meebeslissen

Lessen uit onderzoek naar digitale burgerparticipatie voor het Europees Parlement

Digitalisering

Rapport

Downloads

Online meebeslissen Foto HH-41872559.jpg

Burgers willen graag meer kunnen meebeslissen over belangrijke politieke kwesties. Hoe is dit online op een goede manier te regelen? Naar die vraag hebben we met drie zusterorganisaties onderzoek gedaan, op verzoek van het Europees Parlement. In deze voorpublicatie: zes voorwaarden voor digitale participatie.

Burgers willen graag meer kunnen meebeslissen over belangrijke politieke kwesties. Hoe is dit online op een goede manier te regelen? Naar die vraag hebben we met drie zusterorganisaties onderzoek gedaan, op verzoek van het Europees Parlement. In deze Nederlandstalige voorpublicatie: zes voorwaarden voor digitale participatie.

Het complete rapport 'Prospects for e-democracy in Europe' is te downloaden via de website van Science and Technology Options Assessment van het Europees Parlement. 

Wat hebben we onderzocht?
Wat zijn de ervaringen met manieren om burgers online te laten meebeslissen in de politiek, ook wel digitale participatie genoemd? En hoe kan die anders? Deze vragen leven op Europees, nationaal en lokaal niveau. Om ze te beantwoorden bestudeerden we 400 publicaties en analyseerden 22 inspraak-initiatieven.

Wat was de aanleiding?
Ervaringen met digitale burgerparticipatie in het verleden hebben vaak tot teleurstelling geleid bij deelnemers. Hun inbreng leek maar weinig impact te hebben op de uiteindelijke afwegingen en besluiten. Dit was een van de redenen voor het Europees Parlement om het Rathenau Instituut en drie zusterorganisaties te vragen om een studie naar bestaande literatuur en naar internationale voorbeelden. Ook wilde het weten hoe het anders kan.

Wat is het resultaat?
Uit onze analyse blijkt dat digitale participatie de democratie kan versterken. Om het risico op teleurstelling en onvrede te beperken, kan de overheid of politiek aan enkele voorwaarden voldoen:

  1. Verbind het proces aan een concrete agenda of besluit.
  2. Wees helder over het proces en doel.
  3. Geef feedback aan de deelnemers.
  4. Doe meer dan handtekeningen verzamelen.
  5. Mobiliseer op maat: online en offline.
  6. Herhaal en verbeter.

Geen quick fix
Directeur Melanie Peters: “Burgers online betrekken bij besluitvorming is kansrijk, maar digitale democratie is geen quick fix. Het moet bijvoorbeeld veilig zijn om mee te doen en je wilt online manipulatie voorkomen. We moeten het zien als een goede aanvulling op de representatieve democratie en niet als een bedreiging. Meer betrokkenheid van kiezers betekent namelijk niet dat gekozen politici minder betrokken moeten zijn.”

Meer lezen?
Deze voorpublicatie is gebaseerd op het rapport ‘Prospects for E-democracy in Europe’. Brussel, Scientific Foresight Unit (STOA), Europees Parlement, dat later dit jaar verschijnt. Daarnaast bouwt het voort op onze ervaring en ons onderzoek op diverse gebieden. Dit zijn de belangrijkste publicaties op een rij:

1. Dilemma’s van de Digitale Democratie
2. Geef burgers meer dan een noodrem
3. Elf lessen voor een goede Energiedialoog

 

Bij voorkeur citeren als:
Korthagen, I. en I. van Keulen (2017). Online meebeslissen – Lessen uit onderzoek naar digitale burgerparticipatie voor het Europees Parlement. Den Haag: Rathenau Instituut.

Digitale participatie kan de democratie versterken. Dan moet er wel een link zijn tussen initiatief en beleid. Er moet aan deze zes voorwaarden worden voldaan:

  1. Verbind het proces aan een concrete agenda of besluit
    Beslissend voor de impact is de link van een participatieproces aan een agenda of besluit in politiek of beleid. Interacties (zowel online als offline) tussen deelnemers en beleidsmakers en politici kunnen deze link versterken.
     
  2. Wees helder over het proces en doel
    Vanaf het begin moet helder zijn hoe mensen kunnen meedoen, met welk doel, op welke manieren ze bijdragen aan de besluitvorming en wie waarvoor verantwoordelijk is. Dat schept heldere verwachtingen bij alle betrokkenen.
     
  3. Geef feedback aan de deelnemers
    Laat de deelnemers weten wat er gebeurt met hun bijdragen. Feedback is een blijk van een goed georganiseerd, transparant proces. Ook is het een belangrijke vorm van verantwoording. Zeker als uiteindelijke besluiten afwijken van de resultaten uit het participatieproces. Feedback kan heel goed digitaal ingebouwd worden.
     
  4. Doe meer dan handtekeningen verzamelen
    Bij digitale burgerbetrokkenheid wordt vaak gedacht aan petities. In zulke online tools worden veel steunbetuigingen gegeven én gemeten. Van digitale handtekeningen gaat echter een minder krachtig signaal uit dan van stemmen of van het rangschikken van voorstellen van belangrijk naar minder belangrijk. In de combinatie van online dialoog en stemmen is ook interesse. Dialoog (ook wel: ‘deliberatie’) kan de inhoudelijke kwaliteit van de meningsvorming van deelnemers verbeteren en stemmen tonen de steun daarvoor.
     
  5. Mobiliseer op maat: online en offline
    De bekendheid van de digitale tool om te kunnen meebeslissen is cruciaal om een zo groot en representatief mogelijke groep mensen te bereiken. Een effectieve communicatie- en mobilisatiestrategie bestaat uit meerdere instrumenten op maat, waarmee verschillende doelgroepen worden bereikt.
    Burgers digitaal betrekken bij besluitvorming kan niet alleen via bestaande media als Facebook of Twitter. Technologie is niet neutraal. Platforms hebben elk hun eigen kenmerken en groep gebruikers. Zo is Twitter meer een elitemedium dan Facebook. De combinatie van online en offline participatiemogelijkheden is ook een vorm van maatwerk.
     
  6. Herhaal en verbeter
    Digitale burgerbetrokkenheid is een leerproces. Een herhaald participatieproces heeft meer kans op impact dan een eenmalig traject. Processen en digitale tools die je herhaaldelijk inzet, kun je gebruiksvriendelijker maken en beter inbedden in bestaande besluitvorming. Meet daarbij ook hoe tevreden burgers zelf zijn met de participatiemogelijkheden en de resultaten. Zet dat burgerperspectief voorop.

Veelgestelde vragen

Het Europees Parlement. Dat zag dat deelnemers aan digitale participatietrajecten vaak teleurgesteld waren over de effecten ervan: hun inbreng leek maar weinig impact te hebben op de uiteindelijke afwegingen en besluiten. Daarom vroeg het aan het Rathenau Instituut en drie zusterorganisaties om een studie naar bestaande literatuur en naar internationale voorbeelden. Ook wilde het Europees Parlement weten hoe het anders kan.

De onderzoeksafdeling van het Europees Parlement op het gebied van wetenschap en technologie, genaamd STOA (Science and Technology Options Assessment), begeleidde het onderzoek.

We hebben bestaande digitale ‘tools’ onderzocht die op EU-niveau ingezet kunnen worden om de participatieve en directe democratie te stimuleren. Daartoe hebben we systematisch literatuuronderzoek gedaan; we hebben 400 publicaties gelezen over digitale democratie, haar effecten en de gedocumenteerde lessen over succes en falen.

Daarnaast hebben we 22 lokale, nationale en Europese initiatieven voor digitale participatieprocessen geanalyseerd en met elkaar vergeleken. Per casus is literatuuronderzoek gedaan en zijn vragenlijsten en interviews afgenomen. Daarna hebben we de casussen geanalyseerd met de zogenoemde Qualitative Comparative Analysis-methode.

 

Burgers willen graag meer kunnen meebeslissen over belangrijke politieke kwesties, zoals de plaatsing van windmolens op land. Maar hoe is zulke online betrokkenheid bij de besluitvorming – ook wel ‘digitale burgerparticipatie’ genoemd – op een goede manier te organiseren? Deze vraag leeft op Europees, nationaal en lokaal niveau:

  • Zo experimenteert de Europese Commissie regelmatig met manieren om burgers online bij haar besluitvorming te betrekken.
     
  • Voor de Eerste en Tweede Kamer was de vraag aanleiding voor de instelling van een staatscommissie die zal adviseren of het huidige parlementaire stelsel moet veranderen.
     
  • En op lokaal niveau leidde de vraag tot ‘Code Oranje’, een pleidooi voor democratische innovatie door burgemeesters, wethouders, raadsleden, actieve burgers, wetenschappers en ondernemers.

Uit onze analyse blijkt dat digitale participatie de democratie kan versterken. Om het risico op teleurstelling en onvrede te beperken, kan de overheid of politiek aan enkele voorwaarden voldoen:

  1. Verbind het proces aan een concrete agenda of besluit.
  2. Wees helder over het proces en doel.
  3. Geef feedback aan de deelnemers.
  4. Doe meer dan handtekeningen verzamelen.
  5. Mobiliseer op maat: online en offline.
  6. Herhaal en verbeter.

 

Tijdens het onderzoek en ook daarna was er in de media en in de politiek veel discussie over manieren om burgers meer te betrekken bij democratische besluitvorming. Burgers hebben een expliciete wens om meer te kunnen meebeslissen over belangrijke politieke kwesties.

Tegelijk wordt veel waarde toegekend aan de representatieve democratie. Uit dit onderzoek blijkt dat we mogelijkheden om online mee te beslissen moeten zien als een goede aanvulling op de representatieve democratie en niet als een bedreiging. Meer betrokkenheid van kiezers betekent namelijk niet dat gekozen politici minder betrokken moeten zijn.