Verantwoording Praatplaat Digitale afhankelijkheid in beeld
De praatplaat licht de aanwezigheid van big tech-bedrijven in vijf verschillende publieke domeinen uit: onderwijs, wetenschap, gezondheidszorg, overheid en nieuwsmedia & journalistiek. Met dit visueel overzicht willen we de toenemende afhankelijkheid van big tech-bedrijven in publieke sectoren laten zien en het gesprek hierover stimuleren bij relevante partijen.
We hebben voor deze vijf sectoren gekozen, omdat deze dicht liggen bij expertise van het Rathenau Instituut. Dat neemt niet weg dat er waarschijnlijk ook andere publieke en private sectoren zijn die een vergelijkbaar patroon van afhankelijkheid kennen.
Hoewel het wetenschappelijk onderzoek naar de afhankelijkheid van Nederlandse publieke domeinen over het algemeen beperkt is en er bovendien weinig recente cijfers beschikbaar zijn over de omvang van het gebruik van big tech-diensten in publieke sectoren, is in de journalistieke media veel aandacht voor het onderwerp en slaan experts uit verschillende domeinen alarm. Die signalen hebben we op de praatplaat bij elkaar gebracht, en zo veel mogelijk aangevuld en onderbouwd met interviews en wetenschappelijke bronnen. Ons doel is niet om een volledig overzicht te geven van het gebruik van big tech-diensten in deze vijf domeinen; dat vereist ander onderzoek.
Het type diensten waarvan publieke organisaties gebruik maken, hebben we gecategoriseerd naar de indeling de digitale stack. De stack is een conceptueel model dat het hele arsenaal aan grondstoffen, chips, software en hardware van de digitale keten in één beeld weergeeft. (Zie pdf.)
We beperken ons bij deze praatplaat tot de bovenste vier lagen van de stack, omdat we op deze lagen een aantal bedrijven prominent aanwezig zijn. Dat zijn Microsoft, Amazon, Apple, Google en Meta. Zie ook het rapport Achter de macht van big tech, deel 1 van het drieluik Van digitale afhankelijkheid naar digitale autonomie. Een uitgebreide beschrijving van deze problematiek is te vinden in de publicatie Koers zetten richting digitale autonomie, deel 3 van het drieluik.
De bronnen gebruikt voor deze plaat zijn hieronder te raadplegen.
Drieluik: Van digitale afhankelijkheid naar digitale autonomie
Het onderzoek van het Rathenau Instituut naar digitale afhankelijkheid in publieke domeinen heeft de vorm van een drieluik.
Deel 1. Het rapport Achter de macht van big tech. Dit is een achtergrondstudie naar de verklarende factoren voor de machtspositie van big tech-bedrijven.
Deel 2. Digitale afhankelijkheid in beeld. Dit visueel overzicht van signalen van digitale afhankelijkheid in diverse publieke domeinen, en de consequenties daarvan, kan gebruikt worden als praatplaat.
Deel 3. Koers zetten richting digitale autonomie. Een rapport waarin handelingsopties worden aangereikt om digitale autonomie in publieke domeinen op te bouwen.