‘De Melanie Petersprijs gaf mijn onderzoek een enorme impuls ’

Bart Wernaart won de eerste editie van de Melanie Petersprijs voor het project ‘Moral data city hunt’. In dat project werd een methode ontwikkeld die inwoners bewuster maakt van ethische beslissingen over technologische toepassingen in hun stad, zoals de inzet van drones. 

Wat was het doel van de Moral data city hunt?
Technologie zien veel mensen als ver van hun bed, terwijl technologie een enorm grote rol speelt bij allerlei urgente problemen. Denk aan klimaatverandering, ongelijkheid, de toenemende polarisatie. Technologie biedt aan de ene kant mogelijke oplossingen voor die problemen, maar aan de andere kant kan technologie de problemen juist ook verergeren.

Hoe kun je burgers op een goede manier laten meedenken over ethische beslissingen rond technologische ontwikkelingen? Ik noem dit weleens de ‘heilige graal’ waarnaar veel onderzoekers op zoek zijn.

Hoe pakken jullie dat aan?
We hebben zogenoemde morele laboratoria ontwikkeld, in het Engels: moral labs. Dat zijn mobiele, interactieve installaties waar concrete ethische dilemma’s worden voorgelegd. In de moral labs gaan mensen de interactie aan met toekomstige scenario’s. Mensen geven intuïtief hun grenzen aan. Het gaat dus echt om je onderbuikgevoel. Je hoeft geen kennis te hebben over de technologie.

In de city hunt kunnen bewoners zo meedenken over onderwerpen die actueel zijn in hun gemeente. Waar mogen bijvoorbeeld drones gaan vliegen om pakketjes te bezorgen? En mag de politie beelden van die drones gebruiken voor opsporingsdoeleinden?

De reacties van inwoners worden systematisch geanalyseerd met een linguïstisch onderzoeksmodel. Daarmee maken we inzichtelijk welke waarden belangrijk zijn voor inwoners, en waar die waarden mogelijk in conflict zijn met elkaar.

Hoe is het nu, twee jaar later, met je project?
Het project is verder gegroeid. We bouwen nu meerdere moral labs, bijvoorbeeld over kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie. Eind vorig jaar hebben we een subsidie gekregen van Regieorgaan SIA. We gaan ons onderzoek daarmee uitbreiden in zes steden: Amsterdam, Utrecht, Den Bosch, Eindhoven, Breda, Zwolle en Enschede.

Hoe heeft het winnen van de Melanie Petersprijs je werk beïnvloed?
Het winnen van de prijs heeft een spotlicht op ons werk gezet. Dat is erg belangrijk geweest. Ons werk krijgt merkbaar meer aandacht. Ik word uitgenodigd voor lezingen en bijeenkomsten waarvoor ik eerder niet werd gevraagd. Het helpt gewoon als je kunt benoemen dat je een prijs hebt gekregen van het Rathenau Instituut. Ik heb Melanie Peters niet persoonlijk gekend, maar ik weet dat zij zich hard heeft gemaakt voor het betrekken van burgers bij beslissingen over technologie. Die missie werkt via de prijs nu door in ons werk.

Heb je een tip voor mensen die nog twijfelen of ze iemand zullen voordragen?
Vooral doen! Het kan mensen en projecten die nog niet zo onder de aandacht zijn gekomen net dat extra zetje geven. De prijs geeft je vleugels.

De sculptuur die je als winnaar krijgt, vind ik ook oprecht mooi. Die staat prominent in mijn huiskamer. Ik ben een bewonderaar van Jules Verne, de Franse auteur uit de negentiende eeuw. Hij schreef avontuurlijke boeken waarin hoop en angst rondom technologie een grote rol spelen. Ik heb een aantal oorspronkelijke uitgaven van zijn werk, en daar staat de Melanie Petersprijs tussen. Met een spotje erop.

Meer over de Melanie Petersprijs

De tweejaarlijkse Melanie Petersprijs is bedoeld voor mensen die een belangrijke bijdrage leveren aan de maatschappelijke dialoog over wetenschap, technologie en innovatie. De prijs is vernoemd naar Melanie Peters, die van 2015 tot haar overlijden op 11 augustus 2021 directeur was van het Rathenau Instituut. Zij zette zich in onvermoeibaar in voor het maatschappelijke gesprek over technologie.

Tot 1 oktober 2024 kunnen voordrachten worden ingediend voor de tweede editie van de prijs. Meer informatie vind je hier.

Gerelateerde publicaties: