calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Blockchain in de gemeente: belofte en praktijk

case
07 augustus 2018
gemeente Innovatie blockchain
Kan blockchain meerwaarde hebben voor gemeenten die hun dienst­verlening willen verbeteren? De gemeente Zuidhorn, bij Groningen, probeert het uit. Initiatiefnemer Erwin van der Maesen de Sombreff vertelt welk probleem de technologie oplost. En welke nieuwe vragen erdoor ontstaan.

Deze case komt uit het rapport Waardevol Digitaliseren, over digitalisering op lokaal niveau.  

De gemeente Zuidhorn heeft het Kindpakket – een budget voor kinderen van ouders met een minimuminkomen – vernieuwd. Eerst kregen zij papieren waardebonnen die ze in drie winkels konden besteden. De winkeliers kregen op voorhand het bestemde budget, zonder dat de gemeente kon nagaan of het budget daadwerkelijk werd besteed. Het systeem was ook niet flexibel: de voucher moest in één keer worden besteed.

Nu kunnen deze ouders in twaalf winkels een code op hun telefoon laten zien.  De  winkelier  scant  de  code, die  geanonimiseerd  via de blockchain wordt verstuurd. Daarin heeft de gemeente smart contracts geprogrammeerd. Dat betekent dat transacties alleen door­ gaan als er aan bepaalde voorwaarden is voldaan: is het de goede winkel, is er nog budget?

Twee aanleidingen voor vernieuwing

Het experiment had twee aanleidingen. Aan de ene kant had de gemeente de ambitie om ‘iets met blockchain­technologie’ te doen. Aan de andere kant was er de noodzaak om het Kindpakket te veranderen. ‘Ook als je gaat experimenteren is er urgentie nodig om iets te veranderen,’ legt beleidsmedewerker Erwin van der Maesen de Sombreff uit, ‘en het Kindpakket was een overzichtelijk project.’ Het uitgangspunt voor het experiment was dat de technologie daadwerkelijk meerwaarde moest opleveren. Anders moest er een ‘gewoon’ digitaal alternatief komen.

'Ook als je gaat experimenteren is er urgentie nodig om iets te veranderen.'
Erwin van der Maesen de Sombreff

Meerwaarde voor inwoner of gemeente?

‘Dat alternatief bleek uiteindelijk niet nodig,’ vertelt Van der Maesen de Sombreff. ‘Dankzij het nieuwe systeem krijgen inwoners meer gebruiksgemak en autonomie. Zij kunnen het budget nu het hele jaar door uitgeven: ze hoeven de toelage niet in een keer uit te geven. En voor de gemeente is het handig omdat we veel beter weten of het geld op de juiste plek terecht komt. Zo kunnen mensen hun geld wel bij de fietsenwinkel uitgeven, maar niet bij de slijter.’

In dit geval levert de technologie dus meer vrijheid voor gebruikers op, en meer controle voor de ontwikkelaar. Blockchain is daarmee geen neutrale oplossing; de gemeente maakte bewuste keuzes in de ontwikkeling. Bijvoorbeeld bij het opstellen van voorwaarden in de smart contracts. Tot hoever mag die controle gaan? Die vraag had Van der Maesen de Sombreff ook. ‘Omdat het hier om publiek geld gaat, vinden we de controle van de winkel vooraf logisch. In theorie kunnen we het zelfs op productniveau bepalen, maar dat hebben we niet gedaan.’

De belofte van blockchain

Blockchain is te karakteriseren als een digitaal grootboek waarin transacties, door de toepassing van vernuftige algoritmes, transparant en betrouwbaar worden bijgehouden door een netwerk van aan elkaar geschakelde computers. Het Kindpakket is slechts één toepassing van deze technologie.

Om die belofte van vrijheid en autonomie in te lossen, zullen we in de toekomst keuzes moeten maken.

‘De infrastructuur belooft nog meer,’ vertelt de beleidsmedewerker. ‘Stel je voor dat iemand inlogt met zijn telefoon of vingerafdruk in het systeem met al zijn informatie. Waar hij dan met één druk op de knop de aanvraag voor een rolstoel of toeslag kan regelen.’ Maar in de praktijk kan nog heel veel níet met deze technologie. ‘Er zijn nog talloze ontwikkelingen nodig voordat zo’n uitgebreid systeem kan bestaan. Zo zou iedereen eerst een compleet digitale identiteit moeten krijgen. Waar dan steeds gebeurtenissen of prestaties aan toegevoegd kunnen worden, zoals een diploma of rijbewijs. Misschien zelfs het elektronisch patiëntendossier. Daarbij zijn er nog veel slagen te maken, bijvoorbeeld op het vlak van privacy.’

Om die belofte van vrijheid en autonomie in te lossen, zullen we in de toekomst dus keuzes moeten maken. Over welke data we in de blockchain willen zetten bijvoorbeeld. En welke niet.

De oplossing voor alles?

Bij het beantwoorden van deze vragen gaat de Zuidhorner uit van de kerntaak van zijn gemeente: Zuidhorn mooier maken voor hun inwoners. ‘Dat klinkt heel droog, maar dat geeft richting aan waarom we digitaliseren en veranderen.’

Voordat je met blockchain aan de slag gaat, zijn er volgens hem een aantal specifieke dingen om te toetsen. Gaat het om dienstverlening? Zijn er externe partijen bij betrokken? Draait het om waardeoverdracht? Is er behoefte om te veranderen? ‘Als al die dingen kloppen, dan kan blockchain zeker uitkomst bieden. Maar blijf kritisch over de vraag: is voor deze verbetering überhaupt wel technologie nodig? Neem besluitvorming in het college. Soms gaat dat tien keer heen en weer. Dat proces kun je ook zonder techniek efficiënter inrichten: gewoonweg door de checks af te schaffen. Dat hebben wij ook gedaan. Door mensen vertrouwen en verantwoordelijkheid gegeven.’

Veranderende rol van de gemeente

Technologie zal volgens hem de gemeente in de toekomst zeker niet overbodig maken, maar wel haar rol veranderen. ‘Dankzij blockchain besparen we op controles. Zo komt er ruimte en tijd vrij om te besteden aan grotere publieke waarden. Bijvoorbeeld om de oorzaak aan te pakken bij gezinnen die in de schulden raken. Technologie biedt ons zo de kans om de beweging te maken van administratief naar meer kwalitatief werk.’

Waarom is digitalisering een zaak voor gemeenten? Melanie Peters legt het in dit filmpje uit.

Lees het complete rapport Waardevol digitaliseren.