calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Regeneratieve geneeskunde: behandeling van de toekomst?

artikel
08 mei 2018
Biotechnologie Gezondheidszorg

Regeneratieve geneeskunde is erop gericht nieuwe behandelingen te ontwikkelen die cellen, weefsels en orgaanfuncties repareren, vervangen of herstellen na schade door ziekte of letsel. Het biedt de hoop dat mensen gezond oud kunnen worden en zorgkosten beperkt blijven. Het Rathenau Instituut onderzoekt de maatschappelijke betekenis van regeneratieve geneeskunde en draagt bij aan de maatschappelijke discussie hierover. In dit artikel leggen we uit waarom dit op de agenda staat.  

Door Petra Verhoef en Maartje Niezen.

Dit artikel verscheen eerder in Podium voor Bio-ethiek.

Gezonder ouder worden

Het aantal ouderen in Nederland neemt alsmaar toe. Het streven is om via preventie mensen gezonder oud te laten worden, maar vooralsnog kampen we met een grote zorgvraag van patiënten. Chronische ziekten zoals diabetes, nierfalen, hart- en vaatziekten en ziekten van het bewegingsapparaat verlagen de kwaliteit van leven. Patiënten kampen met kortademigheid, een beperking van bewegingsvrijheid of moeten voortdurend nierdialyse ondergaan. We kampen nu al met een tekort aan professionals om voldoende zorg te leveren en de kosten lopen hoog op.

Regeneratieve geneeskunde, ook wel bekend als vervangingsgeneeskunde, biedt de hoop dat mensen wel gezond oud kunnen worden en zorgkosten beperkt blijven. De regeneratieve geneeskunde is erop gericht nieuwe behandelingen te ontwikkelen die cellen, weefsels en orgaanfuncties repareren, vervangen of herstellen na schade door ziekte of letsel. De toepassing van regeneratieve geneeskunde kan leiden tot kortere duur van ziekenhuisopname en versnelde revalidatie. Het kan zware en dure therapieën als dialyse vervangen. Naast toepassing in het kader van veroudering, biedt regeneratieve geneeskunde ook perspectief als betaalbaar alternatief voor dure medische hulpmiddelen of voor ziekten waarvoor nog geen therapie bestaat.

Nederland koploper

Nederland loopt vooraan op het gebied van onderzoek in de regeneratieve geneeskunde. Om voorop te blijven lopen, is de Kennisagenda Regeneratieve Geneeskunde ontwikkeld, die deel uitmaakt van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) (Rabelink et al. 2018). Op verzoek van de organisatie achter de zogenoemde NWA-route regeneratieve geneeskunde inventariseerde het Rathenau Instituut onder een groep experts wat kan en moet gebeuren om regeneratieve geneeskunde dichter bij de patiënt te brengen. Dit gebeurde in een workshop in oktober 2017. De agenda werd op 22 maart 2018 aangeboden aan het ministerie van OCW.

Participanten van de workshop suggereerden dat samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven moet worden gefaciliteerd op dit nieuwe terrein en dat (inter)nationale wet- en regelgeving helderder moet zijn. Dit zou moeten leiden tot een beter gebruik van de kennis in de geneeskundige praktijk. Verder deed men de aanbeveling dat de regeneratieve geneeskunde en haar successen zichtbaarder moeten worden voor een groter publiek.

Alternatief voor donatie

Regeneratieve geneeskunde zou op termijn ook kunnen leiden tot technologische ontwikkelingen die een alternatief genereren voor donatie van organen, weefsels of cellen. Donatie van lichaamsmateriaal is een van de thema’s die op dit moment door het Rathenau Instituut onderzocht worden. Het huidige tekort aan donoren werkt een wereldwijde handel in lichaamsmateriaal in de hand. Het Rathenau instituut suggereerde eerder een aantal opties waarbij doneren van lichaamsmateriaal vergoed wordt binnen regelgevende kaders, bijvoorbeeld een gratis ziektekostenverzekering. Medisch-ethische principes zoals geïnformeerde toestemming, autonomie en bescherming tegen ongelijke behandeling vanuit een kwetsbare positie als patiënt, kunnen helpen om te sturen bij het in vergoeding afstaan van lichaamsmateriaal.

Organs on a chip

De technologische ontwikkelingen van regeneratieve geneeskunde bieden ook de mogelijkheid om cellen of zelfs mini-organen te kweken die als model kunnen dienen om bijvoorbeeld geneesmiddelen te testen. Deze zogenoemde organs on a chip bestaan uit lichaamsmateriaal van patiënten, en worden nu al in de praktijk ingezet in het gebied van gepersonaliseerde medicatie. Het is ook één van de technologieën waarmee het proefdiergebruik verminderd zou kunnen worden. In 2017 voerde het Rathenau Instituut voor het Ministerie van OCW een verkenning/dialoog uit over proeven met apen. De uitkomsten van dit onderzoek zijn breder toepasbaar voor onderzoek met andere dieren.

Medisch-ethische, moreel-maatschappelijke inbedding

De medisch-ethische en moreel-maatschappelijke vragen op het gebied van regeneratieve geneeskunde zijn divers: welke invloed hebben technologieën op onze perceptie van eigen verantwoordelijkheid bij preventie, onze omgang met ziekte en tegenslag? Zijn de cellen op de organs on a chip van de patiënt zelf en wat gebeurt er dan mee na zijn overlijden?

Om het debat op deze en andere vragen aan te jagen blijft het Rathenau Instituut de maatschappelijke betekenis van de regeneratieve geneeskunde verder onderzoeken en dragen we, waar mogelijk, bij in de discussie.

 

Literatuur

T. Rabelink, I. Slaper-Cortenbach, H. de Kort, red. (2018) Kennisagenda Regeneratieve Geneeskunde. Nationale Wetenschapsagenda Route Regeneratieve Geneeskunde. Den Haag: NFU & ZonMW