Jaarverslag 2022

Eind november 2022 was ik aanwezig bij de Immersive Tech Week in de Rotterdamse Doelen. Het Rathenau Instituut organiseerde tijdens dit evenement een serie dialoogsessies over de digitale omgeving van de toekomst, ook wel de metaverse genoemd. Wat is de invloed van immersieve technologie, zoals virtual reality of augmented reality, op ons leven? Wat zijn je zorgen of wensen voor de digitale toekomst?

Ik kwam in gesprek met een groepje mensen dat aanvankelijk op mij overkwam als typische tech-optimisten – van die enthousiastelingen die de nieuwste ontwikkelingen kennen en bejubelen. Maar wat bleek? Juist zij waren bijzonder kritisch op hoe digitale technologieën zich ontwikkelen en grote technologiebedrijven te werk gaan. Is het niet eigenlijk al te laat om big tech te reguleren? Om een digitale samenleving te creëren waarin publieke waarden zoals privacy, veiligheid en non-discriminatie beschermd worden? Dat waren de indringende vragen waarmee ik die dag in november naar huis ging.

De waarde van dialogen
De Immersive Tech Week liet me ook de waarde zien van een dialoog over de maatschappelijke impact van technologie. Juist de tech-optimisten van wie ik niet had verwacht dat zij zo kritisch zouden zijn, droegen ideeën aan die me verrasten en inspireerden. De dialoogsessies leverden een rijkdom aan inzichten op. Niet alleen over kansen en risico’s van technologie, maar ook over het belang van sturing van technologische ontwikkeling in een maatschappelijk wenselijke richting, al is dat niet eenvoudig. We spraken zelfs over botsende wereldbeelden die ten diepste bepalend zijn voor hoe een samenleving richting kan geven aan technologische ontwikkelingen.

Dat deze dialoogsessies zo’n rijkdom aan inzichten opleverden, was niet in de laatste plaats te danken aan de goede moderatie ervan door de onderzoekers van het Rathenau Instituut. Het voeren van de dialoog vind ik een van de vele mooie aspecten van het werk van het Rathenau Instituut, waarvan ik sinds 1 oktober 2022 de directeur mag zijn. Het jaarverslag 2022 dat voor u ligt, illustreert waarom mijn enthousiasme over mijn nieuwe werkplek groot is.

Impact op de samenleving
De actuele ontwikkelingen in wetenschap, technologie en innovatie die het Rathenau Instituut onderzoekt en duidt, hebben grote impact op de samenleving. Dat maakt
mijn werk spannend en enerverend. Of het nu gaat om kunstmatige intelligentie in het onderwijs, innovatie voor de verduurzaming van de landbouw, of het vertrouwen van burgers in de wetenschap – het Rathenau Instituut reikt inzichten aan waarmee beleidsmakers, politici en belanghebbenden aan de slag kunnen. We ondersteunen publiek beleid, leveren inbreng in het politieke debat en leveren onze bijdrage aan het maatschappelijk debat in de media en op podia in binnen- en buitenland. Dat alles doen we op basis van onze onderzoeks- en dialoogprojecten, waarbij we burgers, experts en belanghebbenden betrekken.

Dit jaarverslag laat de veelzijdigheid van het Rathenau Instituut in 2022 zien. Het laatste kwartaal van dat jaar heb ik me aangesloten bij een organisatie die een roerige tijd achter de rug had, sinds het overlijden van directeur Melanie Peters in 2021 en het tijdelijke directeurschap van Henk de Jong. Maar ondanks die bewogen tijd, kwam ik in een team terecht van collega’s die samenwerken aan dezelfde missie: de publieke en politieke meningsvorming stimuleren over de impact van wetenschap, technologie en innovatie op de samenleving. Ieder vanuit zijn eigen rol en expertise. Bij het verschijnen van dit jaarverslag zijn we alweer een aantal maanden op weg in 2023. We hebben inmiddels een start gemaakt met het nieuwe werkprogramma voor 2023-2024.

Maatschappelijk perspectief
Wetenschap, technologie en innovatie zijn onmisbaar om oplossingen te vinden voor de grote vraagstukken van onze samenleving, zoals de toekomstbestendigheid van de gezondheidszorg of de klimaatopgave. Met ons werkprogramma voor de komende twee jaar spreken we de ambitie uit om inzichtelijk te maken hoe wetenschap, technologie
en innovatie kunnen bijdragen aan urgente maatschappelijke opgaven, met oog voor publieke waarden. We doen dat in het besef dat de rol van wetenschap, technologie en innovatie complex is; ze kunnen bijdragen aan oplossingen, maar ook weer nieuwe vragen en problemen opwerpen.

Het Rathenau Instituut hanteert een breed maatschappelijk perspectief, waarbij we alle belangen in beeld willen brengen en niemand over het hoofd willen zien. Tegelijkertijd hebben we een onafhankelijke positie en houden we gepaste afstand tot de ontwikkelingen die we onderzoeken en duiden. Ons brede maatschappelijke perspectief en onze onafhankelijke positie blijven ongetwijfeld van grote waarde voor politici, beleidsmakers en belanghebbenden. Ze zorgen ervoor dat het Rathenau Instituut een rijkdom aan inzichten kan blijven aanreiken. En dat ik me kan blijven laten verrassen door de onverwachte invalshoek van een tech-optimist.

Prof. dr. ir. Eefje Cuppen
directeur van het Rathenau Instituut