Hebben we in een wereld waarin landen steeds meer met elkaar verbonden zijn een andere manier nodig om de gevolgen van technologische ontwikkelingen in beeld te brengen? Over die vraag bogen internationale wetenschappers zich in het boek Technology assessment in a globalized world. Onderzoekers Rinie van Est en Sophie van Baalen van het Rathenau Instituut schreven eraan mee.
In het kort:
- Landen verschillen enorm in hun mogelijkheden voor technology assessment.
- Samenlevingen krijgen te maken met dezelfde nieuwe technologieën waarop ze moeten inspelen.
- Een mondiale technology assessment zou zich op wereldwijde problemen moeten richten en in verschillende landen en culturen kunnen worden toegepast.
Technologie speelt een steeds grotere rol in de samenleving. De vraag hoe de maatschappij die technologische ontwikkeling kan beïnvloeden, wordt daarmee belangrijker. Dat geldt niet alleen in Nederland en Europa, maar in alle landen wereldwijd.
Technology assessment (TA) helpt burgers en politici om hun grip op technologische ontwikkelingen te vergroten. Dit kan via verschillende methodes en benaderingen met als kernelementen: onderzoek, participatie en impact. Het gaat om het in kaart brengen van de ethische en maatschappelijke betekenis van technologie en het betrekken van deskundigen, belanghebbenden en burgers bij de discussie daarover. En dat alles is gericht op publieke oordeelsvorming en besluitvorming.
Nederland kent met het Rathenau Instituut al sinds 1986 een instituut voor TA. Maar de oorsprong van de discipline ligt nog een decennium eerder. In 1972 richtte het Amerikaanse Congres het Office for Technology Assessment op. Dat kreeg de taak om volksvertegenwoordigers te helpen bij het identificeren en waarderen van bestaande of mogelijke gevolgen van technologische toepassingen. Het congres wilde zo zijn controlerende functie tegenover de uitvoerende macht versterken.
Naast deze parlementaire TA, die vooral bedoeld is om volksvertegenwoordigers bij te staan, ontstonden ook andere vormen. Zoals bijvoorbeeld constructieve TA, die zo vroeg mogelijk ethische en maatschappelijke vraagstukken wil meenemen bij het vormgeven van technologie.
Gemeenschappelijke kern
De schrijvers van het boek signaleren dat er wereldwijd grote verschillen zijn als het gaat om de institutionalisering van TA. In sommige landen krijgt het aandacht binnen afdelingen van universiteiten, gespecialiseerde instituten en netwerken. In andere landen is er bijna niks.
Maar ondanks alle verschillen zien ze wel een duidelijke kern. TA gaat overal over het inschatten van de mogelijke risico’s van opkomende technologieën en het stimuleren van meer verantwoordelijk onderzoek en ontwikkeling. Er is aandacht voor publieke betrokkenheid en de besturing van wetenschap, technologie en innovatie. Overeenkomstig zijn ook de onderwerpen die momenteel in de aandacht staan: kunstmatige intelligentie, digitalisering, gezondheids- en biotechnologie.
Mondiale technology assessment
Dit boek is een uitgave van wetenschappers die betrokken zijn bij het Global TA Network (zie kader). Zij zien het als een van de manieren om te komen tot een meer wereldwijde benadering van TA. Het boek laat zien dat er verschillende manieren nodig zijn om zo’n wereldwijde benadering vorm te geven. Er zijn vier modellen met elk zijn specifieke meerwaarde.
Ten eerste kunnen bestaande nationale instellingen een meer mondiaal perspectief innemen. Bijvoorbeeld door in hun werk groepen te betrekken die wereldwijd bij bepaalde ontwikkelingen zijn betrokken. Een tweede mogelijkheid is het versterken van de capaciteit voor TA binnen landen die daarop nu nog achterblijven. Belangrijke vraag daarbij is wel hoe je een open dialoog organiseert in landen waarin burgers minder democratische rechten hebben.
Daarnaast kunnen bestaande nationale instituten voor TA meer grensoverschrijdend samenwerken bij verschillende onderwerpen. Zoals bijvoorbeeld gebeurde bij het EPTA-netwerk dat in 2021 een vergelijkende studie presenteerde naar het coronabeleid in verschillende landen.
Als vierde mogelijkheid zou TA verbonden kunnen worden aan een wereldwijde bestuurslaag als de Verenigde Naties. Een voorbeeld daarvan dat in het boek meerdere keren aan bod komt, is het internationale panel van wetenschappers dat adviseert over klimaatverandering (IPCC). Maar daarbij zou wel een oplossing moeten worden gevonden voor de verschillen tussen landen wat betreft hun wetenschappelijk output over wetenschap, techniek en innovatie. Ook hebben niet alle landen evenveel ervaring met het toepassen van de participatieve en interactieve methoden die onderdeel zijn van TA.
Samen met UNCTAD
De auteurs merken op dat hun eigen Global TA Network nog wel wat huiswerk te doen heeft. De eerste stap is het opzetten van gezamenlijke projecten waarbij tenminste de meerderheid van de leden betrokken is. Hiervoor was tot nu toe geen geld beschikbaar. Ook nodig zijn: meer onderlinge informatie-uitwisseling, een eigen rechtspositie en langetermijnfinanciering. Samenwerking met de VN-organisatie voor handel en ontwikkeling (UNCTAD) zou voor beide voordelen kunnen bieden.
Het boek Technology Assessment in a Globalized World; Facing the Challenges of Transnational Technology Governance is een uitgave van het Global TA Network, waarvan het RI een van de oprichters is. Het is gratis te downloaden.
Het wereldwijde netwerk voor technology assessment
Het Global Technology Assessment Network (GlobalTA) is een samenwerkingsverband van 30 instellingen uit 26 verschillende landen die zich bezighouden met technology assessment (TA). Ze willen de veelal nationale benaderingen van TA overstijgen door die benaderingen samen te brengen.
Dit netwerk overlapt deels met het European Parliamentary Technology Assessment-netwerk (EPTA) Daarin werken 25 instituten voor TA samen die vooral veel werk doen voor parlementen. In het begin waren dit vooral Europese instellingen, maar inmiddels zijn er ook leden uit Japan, Chili, Mexico en Zuid-Korea.
Het Rathenau Instituut is bij beide netwerken aangesloten. Het werd in 1986 opgericht en ging de eerste jaren door het leven als de Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspectenonderzoek (NOTA).