Geschiedenis als gespreksstarter

Dit verslag vat de opbrengsten samen van vier online-dialoogsessies met experts en belanghebbenden op 10 en 21 mei 2021. Deze sessies organiseerden we naar aanleiding van een conceptversie van het rapport Een kwestie van tijd, dat we samen met de Stichting Historie der Techniek hebben geschreven over de geschiedenis van de besluitvorming over radioactief afval in Nederland tussen 1945 en 2016.

Dit verslag laat verschillende kwesties zien die spelen rond het besluitvormingsproces over het langdurig beheer van radioactief afval. Het biedt inzicht in hoe experts en stakeholders daar op verschillende manieren naar kijken. Om recht te doen aan die verschillende zienswijzen hebben we ervoor gekozen om ze samen te vatten, zonder controle op of correctie van eventuele feitelijke onjuistheden. Tabel 1 biedt een overzicht van de besproken onderwerpen, verdeeld over acht thema’s. Niet alle onderwerpen kwamen in gelijke mate aan bod. Daarnaast kwam het voor dat deelnemers dezelfde onderwerpen noemden als belangrijk voor het besluitvormingsproces, maar verschillend dachten over de uitwerking daarvan. Dit verslag biedt dan ook geen compleet overzicht van relevante onderwerpen en zienswijzen.

De resultaten van de sessies hebben we gebruikt als input voor het aanscherpen van de analyse van de eerdergenoemde historische studie. Daarnaast gaven de sessies inzicht in opvattingen over aspecten van het besluitvormingsproces rondom het langdurig beheer van radioactief afval, en manieren waarop de maatschappij daarbij betrokken kan worden. Verschillende van deze inzichten zullen we in andere onderzoeks- en dialoogactiviteiten verder uitdiepen. De kwesties die we in dit verslag beschrijven, houden zowel verband met historische ontwikkelingen als met de huidige situatie en de toekomst. Los van het conceptrapport over de geschiedenis van de besluitvorming over radioactief afval in Nederland, kregen de deelnemers ook de ruimte om andere punten in te brengen, die volgens hen van belang zijn voor het toekomstige besluitvormingsproces.

Opzet online dialoogsessies

Verdeeld over vier online sessies hebben we met 22 deelnemers gesproken volgens de zogenoemde Chatham House Rules. Deze regels stellen dat de informatie die deelnemers delen openbaar mag worden, zolang die niet tot specifieke personen of organisaties herleidbaar is. De deelnemers selecteerden we op basis van een lijst met personen die het Rathenau Instituut eerder over dit onderwerp consulteerde vanwege hun expertise en/of hun positie binnen het veld. Voor iedere sessie streefden we naar een zo evenwichtig mogelijke vertegenwoordiging van deskundigen en belanghebbenden vanuit wetenschap, bedrijfsleven, overheid en maatschappij. Op die manier wilden we een zo breed mogelijk palet ophalen aan inzichten en perspectieven, en reacties daarop.

Elke sessie bestond uit drie rondes. De eerste ronde stond in het teken van een korte presentatie van het conceptrapport over de geschiedenis van de besluitvorming over het langdurig beheer van radioactief afval in Nederland. In de tweede ronde konden de deelnemers hun belangrijkste inzichten uit de historische studie delen. In de derde ronde werd in dialoog met elkaar verkend welke lessen daaruit zouden kunnen worden getrokken voor het toekomstige besluitvormingsproces. Zoals gezegd kwamen er tevens onderwerpen aan bod zonder een direct verband met het conceptrapport over de geschiedenis. In dit verslag zullen sommige kwesties daarom in verband worden gebracht met een les of inzicht uit het verleden, en andere niet.

Belangrijke onderwerpen

Een aantal onderwerpen kwam in de dialoogsessies veelvuldig aan bod. Zo is er in alle sessies gesproken over het huidige beleidsvoornemen om rond het jaar 2100 een beslissing te nemen over de eindberging van radioactief afval en verbruikte splijtstoffen. Deelnemers keken daar zowel positief tegenaan (die tijdsperiode geeft Nederland de tijd om zorgvuldig na te denken over het langdurig beheer van radioactief afval), als negatief (het is onverantwoord en oneerlijk voor toekomstige generaties om het besluit uit te stellen). Ondanks die verdeeldheid, leek men het erover eens dat er nu al stappen kunnen, en soms ook moeten worden genomen. Dit mede in het belang van een vitale kennisbasis.

Een ander terugkerend onderwerp was het inzicht dat het besluitvormingsproces naast zekerheden ook tal van onzekerheden kent. Zo is gesproken over onzekerheden in wetenschappelijke modellen die de veiligheid van bergingsconcepten moeten aantonen, maar ook over onzekerheden ten aanzien van de komst van mogelijke nieuwe kerncentrales. Over wat deze onzekerheden betekenen voor het toekomstige besluitvormingsproces bestaan verschillende opvattingen. Wel werd meermaals gewezen op het belang van adaptieve besluitvorming, wat inhoudt dat er ruimte moet blijven voor koerswijzigingen in het beleid, op basis van voortschrijdend inzicht.

Daarnaast is er in de sessies gesproken over de mate van vertrouwen tussen stakeholdergroepen. Of er sprake is van een gebrek aan vertrouwen, over hoe dit komt en of het gerechtvaardigd is, verschillen de meningen. Een punt dat in deze context vaker is ingebracht, betreft het bestaan van verschillende wereldbeelden. Dat groepen vaak vanuit verschillende normen en waarden naar het vraagstuk van radioactief afval kijken, wordt in de maatschappelijke discussie niet altijd erkend. Voor toekomstige participatieprocessen lijkt er relatief veel steun te zijn voor het in kaart brengen van deze verschillende wereldbeelden, en voor het stellen van heldere kaders voor publieksparticipatie.