Veelgestelde vragen
In de energietransitie geldt: geen stroom zonder data. Steeds meer bedrijven, energiegemeenschappen en burgers wekken elektriciteit op uit zon en wind. Digitale innovaties zijn essentieel om het stroomnet te beheren en om vraag en aanbod van elektriciteit in balans te houden. Die innovaties leveren een stroom van data op.
Tegenover de kansen die data bieden voor de energietransitie, staan ook zorgen: over de zeggenschap van burgers en hun gegevens, over de cyberveiligheid van de energievoorziening en over de verdeling van de lasten en lusten van een datagedreven energiemarkt.
Hoe zorgen we dat al die data worden gebruikt voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie? Over die vraag gaat dit rapport.
Digitale technologie en data zijn essentieel voor de energietransitie. Maar er zijn betere afspraken nodig om data uit bijvoorbeeld warmtepompen, thuisbatterijen of zonnepanelen te gebruiken voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.
De afspraken waaraan sectorpartijen en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat werken, hebben vooral betrekking op het verbeteren van data-uitwisseling. Maar voor tal van andere kwesties zijn ook afspraken nodig. Bijvoorbeeld om systemen met elkaar te kunnen laten communiceren, om innovaties op de markt te kunnen brengen, of om te zorgen dat innovaties bijdragen aan een rechtvaardig en betaalbaar energiesysteem.
Bovendien hebben de overheid en sectorpartijen nog niet alle relevante data in beeld. De afspraken gaan vooral over slimme-meterdata, terwijl ook afspraken nodig zijn voor het gebruik van data uit bijvoorbeeld warmtepompen of zonnepanelen.
Voor bestuurders bij de overheid en in de energiesector, politici en burgers.
De aanbevelingen zijn gericht aan de overheid en sectorpartijen en bedoeld om hun blik op het gebruik van data voor de energietransitie te verruimen. Bijvoorbeeld om toe te zien op een zorgvuldige uitwerking van de afspraken over data in de nieuwe Energiewet, om te zorgen dat apparaten zoals warmtepompen en thuisbatterijen veilig en interoperabel zijn, om de marktdeelname van energiegemeenschappen te bevorderen en om een eerlijke digitale energietransitie te waarborgen.
Voor Kamerleden is dit rapport in het bijzonder relevant in het kader van de parlementaire behandeling van de nieuwe Energiewet. Dat wetsvoorstel wordt in het najaar van 2022 in de Tweede Kamer verwacht.
Voor individuele burgers biedt dit rapport inzicht in wat het betekent dat onze energievoorziening tegelijkertijd verduurzaamt en digitaliseert. In die ontwikkeling spelen burgers zelf een belangrijke rol, met bijvoorbeeld zonnepanelen, warmtepompen en thermostaten in en om het huis. Dit rapport helpt burgers om die rol te vervullen en om mee te kunnen praten over een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.
De hoofdvraag luidt: Hoe kunnen energiedata benut worden voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie? De drie deelvragen luiden:
- Welke regels, afspraken en wetten zijn momenteel van toepassing op energiedata? Met andere woorden: hoe functioneert de huidige governance van energiedata?
- In hoeverre draagt de huidige governance van energiedata bij aan een maatschappelijk verantwoorde energietransitie?
- Hoe kan de governance van energiedata geoptimaliseerd worden, zodat ze (nog) beter bijdraagt aan een maatschappelijk verantwoorde energietransitie?
Het rapport is opgebouwd uit drie delen. Deel I bevat een overzicht van de ontwikkelingen in het energielandschap, de gevolgen daarvan voor het elektriciteitssysteem en de plaats van digitale technologie in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Deel II bevat een analyse van het wetsvoorstel Energiewet en de afspraken voor data-uitwisseling die sectorpartijen zelf maken. Deel III bevat vier case studies die illustreren welke kwesties opspelen bij het gebruik van data voor de stroomvoorziening.
De onderzoekers deden literatuuronderzoek en hielden interviews met stakeholders en experts. Ze gebruikten twee analytische kaders. Het eerste kader omvat zeven factoren die meebepalen of digitalisering – in welk domein van de samenleving ook – maatschappelijk verantwoord is: technologische, economische, organisatorische, juridische, ecologische, sociaal-culturele en politiek-bestuurlijke factoren. Het tweede kader toont hoe datagovernance in de praktijk vorm krijgt: welke afspraken worden er gemaakt over het gebruik van data? En wie mag daarbij meepraten en meebeslissen?
Het Rathenau Instituut stimuleert de publieke en politieke meningsvorming over de maatschappelijke impact van ontwikkelingen in wetenschap, technologie en innovatie. Daarvoor doen we onderzoek en organiseren we dialoog.
Twee van de meest bepalende trends van deze tijd komen samen: de energietransitie en de digitalisering van de samenleving. De maatschappelijke impact van de kruising van deze trends is groot. Met dit rapport wil het Rathenau Instituut handvatten aanreiken om het gesprek in de volle breedte te kunnen voeren over wat er nodig is om digitale technologie en data te benutten voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.