Wie voor kernenergie kiest, moet ook nadenken over het afval

Nederland heeft flinke plannen op het gebied van nucleaire technologie. De nu demissionaire regering zette stappen voor het langer openhouden van de kerncentrale in Borssele en de bouw van twee grotere centrales, waarvoor Borssele ook in beeld is. In Petten komt een nieuwe reactor voor de productie van medische isotopen. Provinciebestuurders in Limburg, Noord-Brabant en Gelderland hebben interesse in zogenoemde kleine modulaire kernreactoren.

In het akkoord dat de regeringspartijen in 2021 sloten, staat nog een nucleaire ambitie die helaas minder aandacht krijgt. Dat is de zorg voor ‘veilige, permanente opslag van kernafval’. Zo’n opslag is nodig omdat een deel van dat afval honderdduizenden jaren radioactief blijft.

Nederland slaat zijn radioactief afval nu bovengronds op in de gemeente Borsele bij de Centrale Organisatie voor Radioactief Afval (Covra). Dat is een tijdelijke opslag die bedoeld is voor ten minste honderd jaar. Rond het jaar 2130 wil het kabinet een locatie hebben waar Nederland zijn radioactief afval definitief kan opbergen.

De stilte over afvalbeheer in de politieke discussie is opvallend. Het realiseren van de nucleaire ambities zal namelijk leiden tot beduidend meer radioactief afval. Dat zal consequenties hebben voor de huidige opslag bij Covra en de toekomstige eindberging. Volgens Covra kunnen de plannen leiden tot bijna een verdubbeling van het totale afvalvolume in 2130. Het volume hoogradioactief afval wordt mogelijk zestien tot twintig keer zo groot. Op Radio 1 stelde Covra-directeur Jan Boelen in oktober dat er vanaf 2050 mogelijk een ruimtetekort is op het bovengrondse opslagterrein. Nederland zal dan op zoek moeten naar een andere oplossing om de periode tot 2130 te overbruggen of eerder met een eindberging aan de slag gaan.

Een groep van zo’n honderd inwoners van de gemeente Borsele besteedt wel aandacht aan de afvalproblematiek. In de Borselse Voorwaarden Groep hebben ze tien pakketten met voorwaarden opgesteld voor grote energieprojecten in hun gemeente. Zo eisen ze dat er eerst een concreet plan komt voor de eindberging van radioactief afval, voordat er een vergunning verleend mag worden voor de bouw van nieuwe centrales. En die eindberging zal dan niet in gebruik moeten zijn in 2130, zoals de regering wil, maar al in 2050. Demissionair minister Rob Jetten deed een oproep tijdens het Debat van het Zuiden aan partijen om ook na de verkiezingen met respect naar deze voorwaarden te luisteren.

Er is nog een reden om het vooral wél over het radioactief afval te hebben. Nederland wil alle soorten radioactief afval op termijn in een ondergrondse eindberging stoppen. Maar voor het laag- en middelradioactief afval, waar we ook steeds meer van krijgen, is ondergrondse berging een relatief dure optie. Financieel kan het wel eens veel aantrekkelijker zijn om dat bovengronds op te slaan voor een periode van driehonderd jaar, zoals België en Frankrijk doen. Tot nu toe werd daarover niet gesproken omdat zo’n extra bovengrondse opslag bij weinig laag- en middelradioactief afval niet als kostenefficiënt werd gezien.

Maar de belangrijkste reden om nu al te bespreken wat we met ons radioactief afval willen, is dat het beheren en bergen ervan veel meer is dan alleen een technisch vraagstuk. Het is ook een gevoelige politieke, maatschappelijke en ruimtelijke puzzel die veel tijd zal kosten. Het overzicht dat het Rathenau Instituut begin dit jaar publiceerde over hoe Nederland de afgelopen zeventig jaar omging met zijn radioactief afval, laat dat ook zien. Een studie met ervaringen uit tien verschillende landen die we in oktober presenteerden, toont aan dat ook elders in Europa de besluitvorming hierover complex is en meerdere decennia kan duren. Een studie naar de juridische kaders omtrent het bergen van radioactief afval laat zien dat Nederland op veel maar nog niet op alle punten aan internationale afspraken voldoet.

Het verwezenlijken van de huidige Nederlandse nucleaire ambities kan dus flinke consequenties hebben voor het radioactief afval dat we deels duizenden jaren veilig zullen moeten beheren. Daarvoor dient meer aandacht te komen in het publieke en politieke debat, en zeker ook in een aankomend regeerakkoord.

Dit opinieartikel verscheen eerder in de PZC.

Gerelateerde publicaties: