Wat vinden varkenshouders van dieren als donor?

Het is oktober 2021. Een team van het Rathenau Instituut en NEMO Kennislink bezoekt de Dutch Pork Expo in de Brabanthallen in Den Bosch. Hier komen meer dan 3.000 varkenshouders, agrarische medewerkers, dierenartsen en ondernemers om te bekijken wat er in de varkenshouderij gebeurt. Wij organiseren daar een van onze dialogen over donordieren.

Er zijn exposanten die de nieuwste ontwikkelingen laten zien op het gebied van varkensvoer, farmaceutische bedrijven die hun nieuwe vaccins aanprijzen en energiebedrijven die de kansen van zonnepanelen op boerderijdaken belichten. Wij staan tussen een stand waar moderne stalinrichting wordt getoond en een stand die voor de verwerking van mestafval zorgt. Wij zijn met onze groep een beetje een vreemde eend in de bijt. Wij prijzen namelijk geen product aan, maar gaan met mensen in gesprek over het dier als donor. Juist op deze plek, omdat hier bezoekers komen die het dier kennen als geen ander. Het is een diverse groep met verschillende meningen over de toekomst van de varkenshouderij.

Om mensen naar onze stand te trekken, hebben we een groot tv-scherm opgehangen waar we onze animatiefilm van het dier als donor tonen. In deze animatie krijgt nierpatiënt Lisa drie keuzes: wil ze een nier van een varken die zo aangepast is dat deze getransplanteerd kan worden? Wil ze dat er van haar lichaamseigen cellen een nier ontwikkeld wordt in het varken, zodat die vervolgens naar haar getransplanteerd kan worden? Of wacht ze liever tot een arts een geschikte menselijke orgaandonor vindt?

Ook hebben we stickers van organen klaarliggen. De onderzoekers van het Rathenau Instituut en NEMO Kennislink lopen op de bezoekers af, bieden een sticker aan en openen het gesprek met vragen als: ‘Kent u iemand die wel een nieuw orgaan kan gebruiken?’, ‘Zou u een nier van een dier willen ontvangen?’, of ‘Zou u met uw varkens mensenlevens willen redden?’.

Onze grote troef is animator Robert Oude Nijhuis van NextGenners. Hij luistert mee naar de gesprekken en zet de kernboodschap om in een tekening. Gedurende de dag hangt onze stand steeds voller met zijn animaties van de zorgen en kansen die mensen zien in het gebruik van het dier als donor. Hoe meer animaties er hangen, hoe meer mensen bij onze stand komen kijken en met ons in gesprek gaan.

Lees verder na de illustratie.

Veel bezoekers geven aan dat ze ervoor open staan om dieren te gebruiken als orgaandonor voor mensen. ‘We gebruiken varkens nu ook voor vlees, waarom zouden we ze dan niet ook gebruiken om mensenlevens te redden’, aldus een van de varkenshouders. Hierin komt naar voren dat de bezoekers vertrouwen hebben in wetenschap, artsen en regelgevende instanties. Als het technisch kan en het is goedgekeurd dan vinden veel bezoekers het geen probleem om een medische boerderij te starten of om een dier als donor te gebruiken, mochten ze zelf ooit een orgaan nodig hebben.

Maar, zo vinden veel bezoekers, het varken mag niet alleen maar als orgaandonor gebruikt worden. ‘Een dierenleven is meer waard dan één orgaan’, zo verwoordt een dierenarts de mening van veel bezoekers. Ze stellen dat het van belang is dat het hele dier wordt gebruikt, zowel uit respect voor het dier als voor de commerciële waarde ervan. Maar kunnen we dieren die gebruikt worden als donor ook gebruiken voor consumptie? Door genetische aanpassingen van deze dieren, het inbrengen van menselijke cellen en de medicatie die gebruikt wordt om deze dieren gezond te houden, is dit waarschijnlijk niet mogelijk. Daarom schetsen sommige bezoekers een toekomst waar we medische varkens en consumptievarkens hebben.

Veeartsen geven aan dat ze het gebruik van varkens als donor erg onwerkelijk vinden. Bijvoorbeeld door de verschillende ziektes die kunnen ontstaan en overgaan van dier op mens en door de hoge ontwikkelkosten. Bovendien vragen ze zich af of er wel genoeg maatschappelijk draagvlak is voor dieren als donor. De veehouderij wordt steeds kleiner in Nederland en het dierenwelzijn wordt steeds belangrijker. Passen donordieren wel in deze trend?

Jonge veehouders en studenten in opleiding tot veehouders zien juist wel toekomst in het dier als donor. Ze denken aan futuristische stallen meet veel ruimte voor de dieren en waar rekening gehouden kan worden met dierenwelzijn. Ze zien ook een interessante markt waar potentieel veel geld te verdienen is omdat het om een medisch product gaat. En ze zien zichzelf dan als veehouder én farmaceut, want voor het houden van donordieren is multidisciplinaire kennis nodig.

Wel geven jonge veehouders aan dat donordieren geen massaproductie moet worden. ‘Het moeten geen plof-organen worden’, aldus een bezoeker die in opleiding is tot veehouder. Zijn medestudenten zijn het met hem eens. Ze vinden dat het dier als donor op kleine schaal moet worden ontwikkeld. En misschien is het wel een tussenfase, waarin er gebruikgemaakt wordt van dieren totdat de wetenschap zo ver is dat we organen in het lab laten groeien of machines ontwikkelen die orgaanfuncties overnemen.

Een belangrijke zorg in de gesprekken is de genetische aanpassing van de dieren. ‘Er moet niet te veel geknutseld worden met moeder natuur’, is een uitspraak die we veel horen op de Pork Expo. De bezoekers geven aan dat we ons op glad ijs bevinden als we teveel gaan veranderen aan het DNA van dieren. Want wat zijn de gevolgen op de lange termijn hiervan? En wat voor dieren ontstaan er als we donordieren met elkaar laten voortplanten? En wat als deze genetische aanpassing ook voor andere doeleinden gebruikt mag worden? Gaan bepaalde landen dan toestaan dat onderzoekers een soort supervarkens creëren die malser vlees hebben?

In de gesprekken komt vaak de vraag naar voren: hoever willen we gaan met deze techniek? Veel bezoekers denken aan voorwaarden voor wie een orgaan krijgt. Bijvoorbeeld alleen voor jonge mensen en alleen in levensbedreigende situaties. ‘Willen we met z’n allen 150 worden door steeds organen te verversen, nee toch?’, aldus een van de bezoekers. Verder vinden veel bezoekers dat we erop moeten letten dat donordieren voor alle patiënten beschikbaar komen en niet alleen voor mensen die er genoeg geld voor hebben.

Bovendien vragen sommige bezoekers zich af of we het als maatschappij wel waard vinden om hier zoveel geld aan uit te geven. ‘Aan de andere kant van de wereld gaan er mensen dood omdat ze honger hebben, en dan gaan wij miljarden steken in zo’n soort techniek. Dat is toch een gekke ontwikkeling’, aldus een van de varkensboeren. Daarop volgt dat sommige bezoekers vinden dat de verdere ontwikkeling en medische toepassing van dieren als donor in samenspraak moet gaan met de overheid. Die kan waken dat donordieren eerlijk toegankelijk worden.

Het gesprek heeft de bezoekers van de Pork Expo aan het denken gezet. Hoe zien donordieren eruit in de toekomst? Hoe ver willen we gaan? Duidelijk wordt in elk geval dat we als maatschappij in gesprek moeten gaan over wat we met dieren als donor willen.

Eerdere terugblikken:

Meer over donordieren: