In gesprek over de toekomst van het internet

Eerder Rathenau onderzoek bracht veel discussie op gang over ‘publieke waarden’ in relatie tot digitale ontwikkelingen. Ons rapport Opwaarderen (2017, link) gaat over de gevolgen van de verregaande digitalisering voor de samenleving. Zo komen bijvoorbeeld privacy, gelijke behandeling, autonomie en menselijke waardigheid onder druk te staan. In het bestuur en beleid rondom de ethische en maatschappelijke effecten van digitalisering bleken blinde vlekken te zijn waar actie op ondernomen moe(s)t worden. Deels is dat gebeurd. Zo is er inmiddels een tijdelijke Tweede Kamercommissie ‘Digitale Toekomst’ opgericht.

Daarnaast bleek dat het belangrijk is om technologisch burgerschap te versterken: mensen moeten zich bewust zijn van de technologische cultuur waarin ze leven, en begrijpen op welke manier het internet en digitalisering invloed op hen uitoefent. Een nationale dialoog kan hieraan bijdragen. Want hoe kunnen we het hebben over de ‘publieke’ waarden die op het spel staan bij een ‘publiek goed’ als het internet, als we niet állemaal betrokken worden bij gesprekken over de vormgeving van het internet?

Om haar 75-jarig bestaan te vieren, lanceren de Verenigde Naties gedurende 2020 internationale dialogen over de toekomst van de wereld (link). Hieruit ontstond het idee voor een groot internationaal samenwerkingsverband ‘We, the Internet’. Onder leiding van de Franse organisatie Missions Publiques organiseren meer dan 120 landen in oktober een dialoog over de toekomst van het internet. Per land praten 100 mensen van verschillende achtergronden mee.

Een unieke én uitdagende opgave, helemaal ten tijde van Covid-19. Het Rathenau Instituut, samen met de Radboud Universiteit, ziet hierin een kans om een bijdrage te leveren aan een breed gedragen onderzoek waar internationaal veel belangstelling voor is.

De gesprekken die straks tijdens de dialoogsessies gevoerd worden over het internet, gaan in elk geval over de volgende vier thema’s:

• Het internet en ik: We beginnen met een verkenning van de menselijke relatie met het internet. Hoe navigeren mensen hun digitale wereld? Kunnen we leven zonder internet?
   
• Digitale identiteit: Dit thema draait om het digitale alter ego. Op het internet is veel data te vinden over jouw persoon: over je economische leven, je sociale leven, misschien wel je seksleven. Soms cultiveren mensen verschillende online identiteiten. Maar achter de schermen wordt veel informatie aan elkaar gekoppeld. Dit draagt bij aan meer efficiëntie, maar gaat ten koste van vrije expressie en privacy. Hoe ervaren gebruikers dit en wat vinden zij hierbij belangrijke randvoorwaarden? Waar mogen deze data voor ingezet worden? Voor marketing, voor sociale controle? Willen we onze data gratis afstaan? Wanneer zijn gebruikers in staat hierover beslissingen te nemen?
   
• Digitale publieke ruimte: Het internet heeft impact op ons contact met de echte wereld. Bepaalde toepassingen leiden tot verslaving: je blíjft scrollen en posten. Foto’s en informatie worden gemanipuleerd zodat je klikt of om je mening te beïnvloeden. Het komt steeds vaker voor dat mensen worden gepest via hun telefoon of tablet. Dat het internet aan iedereen een stem geeft, is een goede ontwikkeling. Het is alleen niet zonder risico’s, zoals cybercrime en de opkomst van fake nieuws laten zien. De afgelopen jaren kregen deze ontwikkelingen een nieuwe, politieke dimensie, bijvoorbeeld bij de Russische inmenging in de verkiezingen van de VS. Dit had gevolgen voor de economie en mensenrechten. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat informatie op het internet klopt? Ligt hier een rol voor degenen die deze ruimte besturen en wie zijn dat dan precies? Moeten we misschien op zoek naar meer technische oplossingen, via algoritmen? Of zijn er ook andere mogelijkheden?
   
• De toekomst van het internet en kunstmatige intelligentie: Gezien de duizelingwekkende snelheid waarmee het internet zich ontwikkelt, is het moeilijk in te schatten wat de komende tien jaar zullen brengen. Waarschijnlijk zal er sprake zijn van méér internet, en hopelijk kunnen ook meer mensen van de positieve aspecten van het internet profiteren. Hoe zorgen we dat het internet in de toekomst veilig en toegankelijk is, ook voor kinderen en oudere mensen? En dat het internet niet sommigen bevoorrecht, terwijl het anderen achterstelt? Andere vragen voor de toekomst zijn: hoe voorkomen we dat de gigantische emissies van datacenters de wereld niet plat leggen? Wat zal de impact zijn van kunstmatige intelligentie op ons dagelijks leven? Wat vinden mensen belangrijk als het gaat om de inrichting van werk, wetenschap en zorg in relatie tot het internet?

Het internet is een complexe technologie die veel verschillende werelden bij elkaar brengt. Maar complexiteit betekent niet dat beleidsmakers alleen moeten leunen op de kennis van experts. De afgelopen jaren werden de beperkingen van expertkennis steeds duidelijker, en juist bij complexe onderwerpen is er geen eenduidige toekomstrichting die iedereen wenselijk vindt. Bij het nemen van beslissingen over de toekomstige inrichting van het internet is er niet alleen sprake van een veelheid aan feiten, maar ook van veel onzekerheid. Bovendien gaan deze beslissingen voor een belangrijk deel ook over waarden.

Daarom moeten verschillende belangengroepen bij de dialoog hierover worden betrokken. En er moet ruimte zijn om deze perspectieven te vertalen naar beleid. De stem van burgers, of ze nu wel of niet van het internet gebruik maken, moet meegewogen worden in beslissingen over het internet. Zodat het internet ook werkelijk optimaal kan werken. Burgers hebben het recht om mee te doen. Hun ervaringskennis heeft toegevoegde waarde. Bovendien draagt deze kennis bij aan het verantwoorden van beslissingen.

Het gesprek aangaan over dit onderwerp, en zeker op deze wereldwijde schaal, is niet eenvoudig. Om te zorgen dat het niet bij praten blijft, maar dat deze resultaten werkelijk invloed hebben op de toekomst van het internet, betrekken we naast burgers ook andere belanghebbenden, zoals bestuurders en de techindustrie, bij verschillende stappen vóór en ná de dialoog.

Op de website zullen we dit spannende avontuur beschrijven in aanloop naar de start in oktober, en na afloop zullen we het evalueren door enkele artikelen te publiceren. Hierbij een overzicht van onze activiteiten binnen dit project:

• Digitale democratie en het risico op uitsluiting: in dit artikel gaan we in op de risico’s van digitale democratie en de mening van burgers hierover. Hier is ook te lezen hoe je zelf aan het gesprek over de toekomst van het internet kunt meedoen (september 2020).
   
• Update project en onderzoek naar desinformatie: vlak voor de start van het project beschrijven we op onze website de laatste stand van zaken rond het Rathenau onderzoek naar desinformatie dat in die periode wordt gepubliceerd (oktober 2020).
   
• Dialoogbijeenkomsten: de dialoogbijeenkomsten voor dit project in de week van drie oktober zullen deels online zijn, vanwege COVID-19. We hopen één offlinebijeenkomst te houden op tien oktober op het Rathenau Instituut. Nadere informatie volgt.
   
• Ervaringen met het ‘We, the Internet’-project: wat gebeurde er tijdens de gesprekken, wat hebben we geleerd en welke aanbevelingen zijn er voor de toekomst? Hierover publiceren we in januari 2021 en vanaf maart 2021. 
   
• Presentatie resultaten: Tenslotte zullen we op de website de uitkomsten van de dialogen presenteren in de loop van 2021.