calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

‘Mixed Reality’ (2): zien en gezien worden

Artikel
21 september 2021
Image
Still uit de serie Mixed Reality

Hoe navigeert een slechtziende op het internet? Zijn alle plekken in de online wereld voor iedereen toegankelijk? In de kookshow ‘Mixed Reality’ gaat Nicky Liebregts, artist in residence van het Rathenau Instituut, met verschillende gasten in gesprek over wat er gebeurt als de digitale wereld de fysieke wereld binnendringt. In deze aflevering praat ze met slechtziende Bianca Abutan over onderwerpen als inclusie, exclusie en anonimiteit.

In het kort

  • Wat betekent een visuele beperking voor iemands anonimiteit – online, maar ook offline?
  • Hoe (on)zichtbaar is een slechtziende eigenlijk op het internet? Hoe zit dat in de fysieke wereld?
  • In de tweede aflevering van de kookshow ‘Mixed Reality’ (lengte: 20 minuten) heeft Nicky Liebregts thema’s die het Rathenau Instituut onderzoekt op een speelse manier vertaald.

Aflevering 2 van Mixed Reality

‘Mixed Reality’: de hybride wereld op ons bord

‘Mixed Reality’ is een videoreeks in drie delen waarin kunstenaar Nicky Liebregts samen met een gast een maaltijd kookt op basis van hun data. Voedsel bereiden dient daarbij als metafoor om het gesprek aan te gaan over onze omgang met digitale technologie en de rol van data in ons dagelijks leven. Nicky’s uitgangspunt is dat data en technologie een ‘hybride’ werkelijkheid creëren waarin on- en offline met elkaar verknoopt zijn.

De vragen die tijdens het koken aan de orde komen, zijn geïnspireerd op onderzoek van het Rathenau Instituut. De resultaten daarvan staan onder andere in het Rathenau Manifest: Stel nu 10 ontwerpeisen aan de digitale samenleving van morgen en de rapporten over augmented reality (AR), virtual reality (VR) en spraaktechnologie.

In de eerste aflevering van de kookshow sprak Nicky met David Mosmuller over identiteit en maakbaarheid in het digitale en fysieke domein, en hoe die zich tot elkaar verhouden. In de tweede aflevering gaat ze met slechtziende Bianca Abutan in op thema’s als inclusie, exclusie en anonimiteit. De derde aflevering gaat over data en manipulatie en behandelt de rol die grote technologiebedrijven spelen bij het vormgeven van ons wereldbeeld en onze identiteit. Nicky kookt dan met kunstenaar en ontwerper Julia Janssen. De derde aflevering verschijnt op 28 september 2021.

Nicky Liebregts is sinds vorig jaar artist in residence bij het Rathenau Instituut. De residency komt voort uit een samenwerking tussen medialab SETUP in Utrecht en het Rathenau Instituut.

Een onvermoede gast

De centrale gast in de tweede aflevering van Nicky Liebregts kookshow is Bianca Abutan, een slechtziende vrouw. Dat lijkt in eerste instantie een verrassende keuze. Gangbare digitale technologieën en diensten appelleren immers sterk aan de visuele vermogens van mensen. In de aflevering typeert Nicky het internet zelfs als ‘een eindeloze stroom van beelden’. Maar Abutan blijkt juist de aangewezen persoon om het over de digitale wereld te hebben. Haar ervaringen werpen bijvoorbeeld een nieuw licht op de toegankelijkheid van deze wereld, en laten zien dat anonimiteit op veel verschillende manieren ervaren wordt. Nicky benadert haar gast, net als alle andere, als een expert. Niet als iemand die haar expertise ontleent aan gespecialiseerde studie of beroep – zoals de cosmetisch arts in aflevering één – maar als een ervaringsdeskundige. In deze rol biedt Abutan een heel eigen kijk op de fysieke wereld, de digitale wereld, maar vooral ook op de relaties daartussen.

Geduldig luisteren

Nicky wil samen met haar gast ontdekken hoe het is om met andere zintuigen dan het gezichtsvermogen in de digitale wereld te navigeren. Voor Abutan, blijkt al snel, speelt het gehoor hier een centrale rol in. Een website, bijvoorbeeld, is voor haar toegankelijk met behulp van een voorleestool. Dit is een soort audio-assistent die de teksten op de pagina voorleest en, in het meest gunstige geval, ook de bijbehorende plaatjes voor haar beschrijft. Het grote verschil met visueel navigeren, is dat deze werkwijze veel tijd vergt. Nicky ziet hierin een wat wrange ironie: in de extreem ‘snelle’, digitale wereld, moeten slechtziende mensen juist extra geduldig zijn.

Toegankelijkheid en uitsluiting

Abutan zou bij het exploreren van het digitale domein ook graag een beroep doen op andere zintuigen, zoals haar reukzin. Maar in de meeste online omgevingen is geur vooralsnog afwezig. Onderzoek van het Rathenau Instituut wijst overigens uit dat toepassingen van AR en VR hierop steeds vaker een uitzondering vormen.

Tot op heden blijft de digitale wereld echter sterk visueel gericht. Bepaalde applicaties, bijvoorbeeld foto- of video-apps zoals Instagram, zijn zelfs zodanig op gebruikers met goed zicht afgestemd, dat slechtziende mensen er helemaal niets mee kunnen. En in Nederland alleen al zijn er meer dan 250.000 mensen met een visuele beperking aan beide ogen. In zijn Manifest houdt het Rathenau Instituut een pleidooi voor een inclusieve digitale wereld (ontwerpeis #5). Die wereld is er dus duidelijk nog lang niet.

Op het moment in de aflevering dat het koken gaat beginnen, wordt plots het licht in de opnamestudio uitgedraaid. Nicky en haar kijkers kunnen zo aan den lijve ondervinden hoe het is om als slechtziend persoon te kokkerellen, respectievelijk de aflevering te volgen. Maar tegelijkertijd bekent de kunstenaar hiermee ook schuld. Ook zij koos namelijk voor een nadrukkelijk visueel genre – nota bene in een project waarin ze toegankelijkheid en uitsluiting wilde agenderen. Door deze geste tikt ze zichzelf als het ware publiekelijk op de vingers om haar onachtzaamheid.

Zichtbaarheid en anonimiteit

In het dagelijks leven, vertelt Abutan, is het voor haar heel lastig om zich anoniem door een ruimte te bewegen. Haar zonnebril of blindengeleidehond verraden immers meteen dat ze slechtziende is. En zo weten andere mensen al snel meer over haar, dan omgekeerd. Dit creëert een scheve machtsrelatie. Door de scène in duisternis te hullen, tornt  de kookshow aan deze verhouding. De kijker wordt zich meer bewust van zijn of haar eigen machtspositie in de fysieke wereld.

Digitale assistenten

De hulpmiddelen die haar als slechtziende doen opvallen, waardoor Abutan dagelijks een gebrek aan anonimiteit ervaart, geven haar echter ook iets anders. Het gebruik van een geleidehond, bijvoorbeeld, biedt haar zelfstandigheid, en zodoende een vorm van vrijheid. Ook digitale hulpmiddelen, zoals spraakassistenten, kunnen hieraan bijdragen. Om door de fysieke ruimte te navigeren, maken slechtziende mensen bijvoorbeeld gebruik van apps die hen vertellen hoe hun omgeving eruit ziet. Of hoe ze van punt A naar punt B kunnen komen. Dergelijke toepassingen vergaren op elk moment gegevens over de bewegingen van hun gebruikers en combineren die met data over hun omgeving. Zo sturen ze mensen vanuit de digitale wereld in de fysieke wereld aan. Lees meer over dit principe in het rapport van het Rathenau Instituut over augmented reality. Voor Abutan is dit soort technologie een uitkomst, omdat het ervoor zorgt dat ze niet steeds voor hulp op anderen aangewezen is.

Privacyzorgen

Veel gebruikers van online diensten weten inmiddels dat het gemak of plezier dat digitale toepassingen bieden, in grote mate afhankelijk zijn van de data die ze daar zelf voor aanleveren. Maar die data-afhankelijkheid baart ook zorgen. Zeker als het om biometrische data gaat: gegevens van de meest ‘intieme’ soort, die van alles prijsgeven over iemands lichaam of gedrag. De app die Abutan gebruikt, weet altijd waar zij zich in de ruimte bevindt. Maar sommige toepassingen meten ook de lichaamsbewegingen, het hartritme of de temperatuur van de gebruiker. En doen op basis daarvan veronderstellingen over diens gemoedstoestand. Met name immersieve technologieën zoals VR en AR maken er steeds vaker gebruik van. Voor het Rathenau Instituut roept dit de vraag op of de privacy van gebruikers in de digitale wereld wel voldoende beschermd is. Het instituut oordeelt zelf van niet, en formuleerde daarom in zijn Manifest ontwerpeis #1, ‘We willen de baas blijven over ons digitale lijf’.

Het gesprek aangaan

Nu de digitale wereld steeds meer onze fysieke wereld binnenkomt, is het belangrijk dat we ons afvragen: Hoe gaan we hier als samenleving mee om? Wat betekent dit voor onze beleving, onze omgang met elkaar en belangrijke waarden als autonomie, zeggenschap en privacy? Met de kookshow wordt iedereen, van jong tot oud, op een speelse manier uitgenodigd om over deze belangrijke onderwerpen na te denken en het gesprek erover aan te gaan. Over een week publiceert het Rathenau Inistituut de derde, afsluitende aflevering van de kookshow op de website.

Gerelateerde content: