‘Mixed Reality’ (1): filler of filter?

De uitdrukking ‘Mixed Reality’ komt veelvuldig voor in het marketingjargon van leveranciers van immersieve technologie, zoals AR-headsets en -applicaties. Er is geen eenduidige definitie voor; iedere gebruiker bedoelt er weer wat anders mee. Toch is het een interessante term. Hij vestigt namelijk de aandacht op een trend waar ook immersieve technologieën aan bijdragen: dat de digitale en de fysieke wereld steeds meer met elkaar verweven raken. Deze tendens wordt heel tastbaar in de praktijk van David Mosmuller, Nicky Liebregts’ eerste gast in de kookshow.

Als cosmetisch arts komt Mosmuller dagelijks in aanraking met mensen die iets aan hun fysieke voorkomen willen veranderen. De wens om er anders uit te zien, is natuurlijk niet nieuw. Er zijn tal van precedenten: het gebruik van make-up, en zelfs bepaalde vormen van reconstructieve chirurgie, zijn al bekend sinds de oudheid. Wat wel veranderd is, is dat met name zeer ingrijpende aanpassingen aan iemands uiterlijk nu een stuk toegankelijker zijn. Ook zijn mensen, en met name jongeren, veel opener over hun verlangen om er anders uit te zien. Mosmuller wijt dit aan de online beschikbaarheid van beelden van cosmetische ingrepen. Dit soort beelden lijken drempelverlagend te werken: een verlangen waar vroeger nog een taboe op rustte, wordt nu al vaker ervaren als legitiem. Daarmee is een filler in deze tijd iets gewoons geworden.

Daarnaast wordt het steeds makkelijker om beeltenissen digitaal te modificeren. Denk hierbij aan het gebruik van filters op Instagram. De kookshow roept de vraag op wat dit betekent voor het beeld dat gebruikers hebben van zichzelf en anderen. In de online omgeving is het aanpassen van iemands fysieke voorkomen inmiddels een fluitje van een cent. Op sociale media zijn mensen ook erg bezig met hoe ze overkomen. Het beeld dat ze van zichzelf laten zien – fysiek, of in sociale zin – is daarom vaak sterk ‘geproduceerd’. In de cosmetische behandelingspraktijk, merkt Mosmuller op, leidt dit soms tot onrealistische verwachtingen, waarbij de maakbaarheid van mensen online, een richtsnoer gaat vormen voor die in de offline omgeving.

Als er sprake is van dergelijke verwachtingen, lijkt de virtuele wereld zich als het ware aan de fysieke wereld ‘op te dringen’. Maar behandelaars maken soms ook zelf gericht gebruik van digitale applicaties. Mosmuller noemt het voorbeeld van make-over-apps, die klanten kunnen helpen zich een voorstelling te maken van de gevolgen van een geplande behandeling. Onbewerkte beelden zet hij juist in om mensen die om aanvullende ingrepen vragen, te herinneren aan hun vroegere ‘zelf’. De maakbaarheid van menselijke lichamen, zowel on- als offline, kan immers aanleiding geven tot een verlangen naar steeds verregaander ingrepen. Mensen verliezen daarbij dan uit het oog hoe ze eruitzagen voordat ze aan hun behandeling begonnen.

Immersieve technologieën maken intensief gebruik van de mogelijkheid tot digitaal modificeren van de zintuiglijk waarneembare wereld. Dit brengt risico’s mee op vervreemding van het eigen lichaam en van de eigen fysieke omgeving. Wie bijvoorbeeld verslaafd raakt aan het spelen van games met een sterk immersief karakter kan zijn grip op de realiteit geheel verliezen – niet alleen in relatie tot een verleden situatie, maar ook in het hier en nu. Er zijn spelregels nodig om goed om te gaan met dit soort technologieën. Daarom stelde het Rathenau Instituut een manifest op met tien ontwerpeisen om samen het gesprek aan te gaan over hoe we hiermee om moeten gaan. In het manifest pleit het met ontwerpeis #8, ‘We willen dat onze gezondheid niet geschaad wordt’, voor maatschappelijke waakzaamheid voor de gevaren van dergelijke technologieën op psychosociaal gebied.

Nicky Liebregts en David Mosmuller leggen in deze aflevering van de kookshow het verband tussen de modificeerbaarheid van digitale beelden en de maakbaarheid van online identiteiten. Maar ze trekken in twijfel of die maakbaarheid voor gebruikers ook leidt tot meer controle over hun online voorkomen en persoonlijkheid. Ten eerste, omdat ook anderen de beeltenissen van de afgebeelde persoon kunnen aanpassen. Helaas doen ze dit niet altijd te goeder trouw. En ten tweede, omdat digitale representaties zich makkelijk laten vermenigvuldigen. Zo kan het gebeuren dat een beeltenis waar iemand zich niet meer mee identificeert, in de digitale wereld voortleeft – ook als de persoon in kwestie dat niet wil. Het Rathenau Instituut stelt daarom in het manifest met ontwerpeis #1, ‘We willen de baas blijven over ons digitale lijf’, dat gebruikers van digitale technologie controle moeten kunnen hebben over hun virtuele identiteit. Dit recht is nu nog niet geborgd. In aflevering 3 van de kookshow gaan Nicky en haar gast nader op dit thema in.

Nicky Liebregts heeft de ontwerpeisen die het Rathenau Instituut in zijn manifest formuleerde en de bevindingen uit de rapporten over AR, VR en spraaktechnologie op een originele en humoristische manier in een kookshow gegoten. Nu de digitale wereld steeds meer onze fysieke wereld binnenkomt, is het belangrijk dat we ons afvragen: Hoe gaan we hier als samenleving mee om? Wat betekent dit voor onze beleving, onze omgang met elkaar en belangrijke waarden als autonomie, zeggenschap en privacy? Met de kookshow wordt iedereen, van jong tot oud, op een speelse manier uitgenodigd om over deze belangrijke onderwerpen na te denken en het gesprek erover aan te gaan. In de komende weken publiceert het Rathenau Inistituut aflevering 2 en aflevering 3 van de kookshow op de website.