Dossier: ondergedompeld in VR, AR en spraaktechnologie

Wat is augmented reality? Bij deze technologie wordt er een digitale laag gelegd over de werkelijkheid. Dat kan handig zijn voor bijvoorbeeld het werk in een distributiecentrum of op een scheepsdek. En zo zijn er tal van toepassingen in de praktijk. Maar wat betekent dit voor onze ervaring van de realiteit? Welke gevolgen heeft het voor de inrichting en het gebruik van publieke ruimtes? En hoe zorgen we dat AR onze wereld verrijkt en niet verarmt? In dit onderzoek komen dergelijke vragen aan de orde en stellen we ontwerpregels voor maatschappelijk verantwoorde AR.

Virtual reality is een digitale techniek die je met hulp van een VR-bril naar een andere werkelijkheid transporteert. Wie een VR-bril opzet, waant zich in een geheel andere wereld die een sterke, fysieke sensatie teweeg kan brengen. Grote techbedrijven hebben de afgelopen jaren miljarden in deze techniek geïnvesteerd en VR-brillen worden steeds beter betaalbaar voor consumenten. Wat betekent het gebruik van VR voor sociale relaties, ons lichaam of ons geestelijk welbevinden? En wat zijn de juridische effecten van VR? In dit onderzoek gaan we in op verschillende maatschappelijke vraagstukken rondom virtual reality, en geven we aanbevelingen voor een goede omgang met deze technologie.

‘Goedemorgen,’ zegt een vriendelijke stem tegen je na het opstaan. De stem is niet van je geliefde, maar gemaakt met hulp van spraaktechnologie. Een techniek die artificiële stemmen steeds menselijker kan doen klinken, en steeds meer wijdverspreid raakt. Toepassingen ervan zijn zowel in en rondom het huis te vinden, als op de werkvloer. Hoe werkt spraaktechnologie, waarvoor wordt zij gebruikt en welke ethische vragen roept ze op? In ‘Hoor wie het zegt’ gaan we in op deze vragen en kijken we hoe de overheid, bedrijven en burgers kunnen bijdragen aan spraaktechnologie die onze samenleving en sociale relaties verrijkt, en niet verschraalt.

Welke gevolgen hebben immersieve technologieën voor publieke waarden, zoals privacy, autonomie, waarachtigheid en gezondheid? Welke voorwaarden willen we aan deze technologieën stellen om deze waarden te borgen? In een manifest stelde het Rathenau Instituut tien ontwerpeisen op aan de digitale samenleving van morgen. Hiermee willen we overheden, bedrijven en burgers aansporen tot actie en dialoog.

De tien ontwerpeisen zijn:

Naast de publicatie van het Rathenau Manifest, verscheen in het voorjaar van 2021 ook een Engelstalig essay in het wetenschappelijke tijdschrift Issues in Science and Technology. In het essay beschrijven Rathenau Instituut onderzoekers Dhoya Snijders en Rinie van Est hoe immersieve technologie de grens tussen nep en echt vervaagt en komen zij tot zeven regels om de samenleving te beschermen.

A Manifesto to Responsibly Extend Reality Into Virtual Realms - Issues in Science and Technology 

Artist in residence van het Rathenau Instituut, Nicky Liebregts, goot het Rathenau Manifest in een andere communicatievorm. In een bijzondere kookshow spreekt ze in ‘Mixed Reality’ met drie verschillende gasten over onze omgang met digitale technologie en de hybride wereld die is ontstaan. Bekijk de trailer van de kookshow, lees er meer over in een interview met Nicky of bekijk de afleveringen:

• Aflevering 1: Filler of filter?  Met cosmetisch arts David Mosmuller praat Nicky over het lichaam en iemands online identiteit. Hoe maakbaar zijn de online en offline wereld, en op welke wijze zijn deze werelden met elkaar verknoopt geraakt in de praktijk van een cosmetische behandelaar?
   
• Aflevering 2: Zien en gezien worden. Met slechtziende Bianca Abutan gaat het gesprek over inclusie, exclusie en anonimiteit in het digitale domein. Hoe navigeer je zonder zicht door de digitale wereld en wat betekent slechtziendheid voor iemands anonimiteit, zowel in de offline als online wereld?
   
• Aflevering 3:  In deze aflevering met kunstenaar en ontwerper Julia Janssen staan de thema’s data, manipulatie en de markt op het menu. In hoeverre geven big-tech-bedrijven ons wereldbeeld en onze identiteit mede vorm, op basis van de data die ze over ons verzamelen?.

Nieuwsgierig naar meer content over VR, AR en spraaktechnologie? Kijk onze evenementen terug.

Spraaktechnologie, Augmented Reality (AR) en Virtual Reality (VR) zijn in opmars. Ze kunnen ons onder andere helpen bij het uitvoeren van taken, het leren van nieuwe vaardigheden of bedrijfsprocessen ondersteunen. Rathenau Live 2020, het najaarsevent van het Rathenau Instituut, stond eind november in het teken van deze technologieën.

Tijdens deze talkshow ontvingen Rathenau Instituut coördinator Rinie van Est en onderzoeker Dhoya Snijders inspirerende gasten, met wie besproken werd hoe AR, VR en Voice de levens van mensen raken – en onder welke voorwaarden ze de samenleving kunnen verrijken.

Te gast waren Rathenau Instituut Artist in Residence Nicky Liebregts, Liza Cornet, die maatschappelijke implicaties van augmented reality op ons zelfbeeld onderzoekt aan de Universiteit Leiden, en Maarten Lens-FitzGerald, oprichter van Open Voice, die pleit voor publieke kennis om spraaktechnologie te ontwikkelen die meer is dan een gadget.

Kijk de talkshow hieronder terug: