In gesprek over de maakbaarheid van het leven

Het van de grond af opbouwen van een zelfstandig levende cel is nu niet mogelijk, maar in de toekomst misschien wel. In het onderzoeksprogramma Building a Synthetic Cell (BaSyC) werken zes Nederlandse onderzoeksinstituten aan een kunstmatige cel, die leeft en zich kan vermenigvuldigen.

Het Rathenau Instituut en de Radboud Universiteit hebben een toekomstpanel opgezet, om na te denken over wat dit nieuwe onderzoek voor verschillende groepen in de samenleving kan betekenen. Dit jaar schreef het toekomstpanel een position paper. Hierin staan vier aanbevelingen, als startpunt voor verdere discussie. Het panel benadrukt het belang van het vroegtijdig betrekken van een brede groep politieke en maatschappelijke spelers, om te voorkomen dat slechts een kleine, invloedrijke groep de ontwikkeling van een dergelijke synthetische cel gaat domineren.

Het Rathenau Instituut heeft in samenwerking met designer Mies Loogman een podcast gemaakt over kunstmatige cellen. Wat zijn de gevolgen als zo’n cel er inderdaad komt? Welke kansen zijn er? En welke risico’s? In de vierdelige podcastserie ging Mies Loogman hierover in gesprek met onder meer wetenschappers en burgers. In de vierde aflevering reageren bezoekers van de Dutch Design Week op een kunstwerk dat de ‘geboorte’ symboliseert van kunstmatige cellen. Welke associaties, vragen en zorgen hebben mensen als ze nadenken over dit soort cellen?

Nederland wil internationaal voorloper zijn in de transitie naar proefdiervrije innovatie. Maar de veiligheids- waarborging van nieuwe stoffen is nog sterk afhankelijk van proefdieronderzoek, en het bestaande onderzoeksysteem werkt dierproeven in de hand. Dit schreven we in het Bericht aan het parlement Transitie naar proefdiervrij.

Daarin geven we aandachtspunten mee voor het politieke debat over dierproeven. Het kan bijvoorbeeld averechts werken om alleen te zoeken naar alternatieven voor dierproeven. Praktijken veranderen mogelijk niet zolang die alternatieven er niet zijn. Ook vraagt proefdiervrije innovatie om een andere manier van denken over onderzoek. Het is belangrijk deze nieuwe manier van denken blijvend te stimuleren.

Het Rathenau Instituut organiseerde met de Nederlandse AI Coalitie enkele dialogen over kunstmatige intelligentie in de zorg. In 2022 vond een dialoog plaats tussen patiënten, patiëntvertegen- woordigers, zorgprofessionals, burgers, app-ontwikkelaars en onderzoekers. Zij bespraken wat AI in de zorg betekent voor regie over je eigen gezondheid, de verantwoordelijk- heid voor een medische beslissing en het gebruik van persoonlijke gegevens. In de daaropvolgende dialoog stond de ervaring van de gebruiker centraal. Veel deelnemers zien voordelen van kunstmatige intelligentie in de zorg en hopen dat innovaties voor iedereen begrijpelijk en beschikbaar zijn.

Resultaten relevant voor debat over wet- en regelgeving

Mensen in Nederland staan over het algemeen open voor onderzoek naar het gebruiken van dieren als orgaandonor, als daarmee het leven van ernstig zieke patiënten sterk verbetert. Wel moet er veel aandacht zijn voor dierenwelzijn, en voor onderzoek naar behandelingen waarvoor geen dieren nodig zijn. Dat concluderen we in het rapport Het dier als donor, op basis van dialogen die we samen met NEMO Kennislink organiseerden.

Op dit moment worden in Nederland geen dieren gebruikt voor orgaantransplantatie naar mensen, maar in meerdere landen wordt onderzoek gedaan naar technieken die dit mogelijk maken. Het gaat bijvoorbeeld om het genetisch aanpassen van varkens, waardoor hun hart of nier geschikt wordt voor transplantatie naar een mens. Met een andere methode is het in de toekomst misschien zelfs mogelijk om een menselijk orgaan te laten groeien in een dier. Beide technieken zouden een oplossing kunnen zijn voor het tekort aan donor-organen. Tegelijkertijd roepen ze ethische en maatschappelijke vragen op. 

Het rapport doet verslag van groepsgesprekken met ruim 400 mensen. Bij deze dialogen waren patiënten, onderzoekers en veehouders aanwezig, maar ook scholieren, buurthuisbezoekers en geïnteresseerde burgers. De resultaten geven richting aan de debatten over wet- en regelgeving. Onderzoek naar donordier- organen is nu gedeeltelijk geregeld in de Wet op de dierproeven en de Embryowet, maar er is te veel onduidelijkheid. Er is gezamenlijk, integraal beleid nodig vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

Dit is een artikel uit ons Jaarverslag 2022.

Meer lezen?