Digitalisering die bijdraagt aan wat we belangrijk vinden

Digitale technologie en data zijn essentieel voor de energietransitie. Maar de overheid en partijen in de sector hebben nog veel te doen voordat het gebruik van data bijdraagt aan een maatschappelijk verantwoorde energietransitie. Die conclusie trekken we in het rapport Stroom van data. Tegenover de kansen die data bieden voor de energietransitie, staan zorgen omtrent de zeggenschap van burgers over hun gegevens, de cyberveiligheid van de energievoorziening en de verdeling van lusten en lasten van een datagedreven energiemarkt. Dit rapport biedt handvatten om in gesprek te gaan over het benutten van data voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.

Uitvoeringsorganisaties die profilerende algoritmes inzetten, moeten voldoende maatregelen nemen om mensenrechten te beschermen. Dat is de conclusie van het rapport Algoritmes afwegen, dat we schreven op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In dit rapport verkennen we welke maatregelen uitvoeringsorganisaties nemen om mensenrechtelijke risico’s bij de inzet van profilerende systemen terug te dringen. Ook geven we aan wat ze kunnen doen om de aandacht voor mensenrechten te versterken.

Veel organisaties zijn bezig met het ontwikkelen van profilerende algoritmes of denken daarover na. Deze algoritmes proberen het gedrag van mensen te voorspellen door hen in te delen in groepen. Op die manier willen organisaties bijvoorbeeld te weten komen welke werklozen ze het snelst aan een baan kunnen helpen of welke uitkeringsontvangers ze het meest kansrijk kunnen controleren op fraude. Maar profileren kent ook nadelen. Bij het inzetten ervan lopen organisaties het risico dat ze mensen behandelen op basis van vooroordelen of discrimineren. Het rapport laat zien hoe uitvoeringsorganisaties schendingen van mensenrechten kunnen tegengaan via bijvoorbeeld burgerpanels, ethische commissies en een normenkader. Dat het nooit zal lukken om discriminatie volledig uit te bannen bij het gebruik van profilerende algoritmes, leggen we uit in het Bericht aan het parlement Non- discriminatie bij algoritmes. Discriminatie kan wel worden teruggedrongen. Uiteindelijk is het aan politici om te bepalen welke mate van ongelijke behandeling acceptabel is.

De discussie over datacentra moet zich verbreden naar de hele digitale infrastructuur. Dat is de belangrijkste boodschap van het rapport Beter beslissen over datacentra. Op basis van onderzoek naar de besluitvorming over datacentra adviseren we om de uitgangspunten van het Nederlandse energiebeleid te gaan gebruiken voor het beleid voor de digitale infrastructuur. Die omvat niet alleen datacentra maar ook kabels, zendmasten, ontvangers, schakelaars, routers en de functies die zij in samenhang vervullen. Onze digitale infrastructuur is inmiddels zo belangrijk geworden dat ze kenmerken heeft van een nutsvoorziening. Publieke waarden als schoon, betrouwbaar, betaalbaar, veilig en ruimtelijk inpasbaar moeten dan ook leidend zijn bij het maken van beleid.

Hoe kunstmatige intelligentie burgers kan manipuleren, laten we zien in de blogserie AI en manipulatie. Naar aanleiding van plannen van de Europese Commissie om bepaalde vormen van manipulatieve AI te verbieden, spraken we met vijf deskundigen met verschillende achtergronden.

Het wereldwijde project We, the internet heeft meer aandacht opgeleverd voor de stem van de burger bij de vormgeving van het internet, maar geen concrete conclusies over hoe burgers dat internet graag willen zien. Ook is het moeilijk om de uitkomsten in de verschillende deelnemende landen met elkaar te vergelijken. Dat concluderen we in het eindverslag dat we maakten met de Radboud Universiteit over de Nederlandse invulling van het project. Op initiatief van de Franse organisatie Missions Publiques deden eind 2020 zo’n 5.500 burgers uit 70 verschillende landen mee aan deze dialoog over de vormgeving van het internet.

Dat Europa streeft naar een eigen satellietnetwerk is gezien de geopolitieke spanningen begrijpelijk. Maar zo’n netwerk kan ook weer zorgen voor nieuwe problemen en vraagt om zorgvuldige afwegingen. Dat schrijven we in het Bericht aan het parlement Europese satellietnetwerken, naar aanleiding van de plannen van de Europese Commissie met het programma Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security. Zo kunnen de satellieten zorgen voor meer drukte in de ruimte waardoor de kans op botsingen toeneemt en daarmee ook de hoeveelheid ruimtepuin. Hierdoor kunnen banen om de aarde geheel of gedeeltelijk onbereikbaar worden.

Menselijkheid, rechtvaardigheid en autonomie waarborgen in de klas

De digitalisering van ons onderwijs verloopt razendsnel. Maar de vraag wat we daar als samenleving eigenlijk mee willen, is nog nauwelijks beantwoord. Dat schrijven we in het rapport Naar hoogwaardig digitaal onderwijs. 

De verwachtingen rond digitalisering in het onderwijs zijn hooggespannen. Digitalisering kan het beroep van leraar aantrekkelijker maken, de lees- en reken- vaardigheid van leerlingen verhogen en jong- volwassenen beter voorbereiden op de veranderende maatschappij. Maar er zijn ook risico’s. Door digitalisering zitten kinderen veel achter een scherm, ontstaan er zorgen over privacy en dreigen scholen en universiteiten minder controle te krijgen over het onderwijsaanbod. 

Ons rapport bevat vier casestudies van basisschool tot universiteit. Daarbij kijken we naar wat digitalisering betekent voor waarden die veel Nederlanders belangrijk vinden in het onderwijs: rechtvaardigheid, menselijkheid en autonomie. Om de digitalisering van het onderwijs in goede banen te kunnen leiden, geeft het rapport een overzicht van de positieve en negatieve effecten ervan. Daardoor kunnen maatschappelijke organisaties, mensen in het onderwijs en politici alle mogelijke effecten van digitalisering in samenhang bezien.  Zo kunnen ze betere afwegingen maken bij het nemen van beslissingen.

Dit is een artikel uit ons Jaarverslag 2022.

Meer lezen?