Denktanks voor de democratie

Nederland is een kennisgedreven democratie. Van de Tweede Kamer tot de ministeries en van gemeenteraden tot wethouders: politici, bestuurders en ambtenaren baseren zich graag op feiten en cijfers. Omdat de meeste Nederlanders vinden dat beleid moet steunen op goede en betrouwbare kennis en informatie. Alleen zo krijgt de politiek ruimte om weloverwogen een beslissing te nemen.

Op de foto: Woonwijk Bollenveld in Den Bosch, door Dries Kreijkamp. Foto: grotevriendelijkereus / Flickr

Vier sectoren voor de kennisgedreven democratie

Waar komt die informatie vandaan? Daar doet het Rathenau Instituut al jaren onderzoek naar. In 2009 publiceerden we bijvoorbeeld een rapport over de Nederlandse publieke onderzoeksinstituten: dat zijn de denktanks voor de democratie, waar onderzoekers werken die de publieke zaak dienen. We maakten toen eerst dit onderscheid:

1. De eerste sector die onderzoek doet, is het bedrijfsleven.
2. De tweede sector die onderzoek doet, zijn de universiteiten.
3. De derde sector zijn de publieke kennisorganisaties.
4. De vierde sector zijn ‘private non-profit’-instellingen.

Later kwamen er nog hogescholen bij, living labs, en allerlei mixvormen. Meer informatie daarover staat in onze publicaties binnen het thema vitale kennisecosystemen. Dit artikel gaat over de denktanks in de derde sector: de publieke kennisorganisaties.

Elke dag staat de overheid voor grote vraagstukken: zijn de dijken wel hoog genoeg, bestaat er een risico op een griepepidemie en hoe controleren we of ons eten gezond en veilig wordt geproduceerd? Naar het antwoord op die grote vragen wordt gezocht binnen 29 publieke kennisorganisaties, en die laten ook zien wat er met die antwoorden gedaan kan worden. Om die reden worden ze (deels) door de overheid gefinancierd.

1. Boekmanstichting - onderzoek naar kunst- en cultuurbeleid

2. CBS - statistiek en onderzoek naar economisch beleid

3. Clingendael - buitenlands beleid en internationale betrekkingen

4. CPB - onderzoek naar economisch beleid en de planning ervan

5. Deltares - onderzoek naar water, ondergrond en infrastructuur in deltagebieden

6. ECN - energieonderzoek

7. Geonovum - geografisch onderzoek

8. KiM - onderzoek naar mobiliteitsbeleid

9. KNMI - onderzoek naar weer, klimaat en aardbevingen

10. MARIN - maritiem onderzoek

11. Movisie - sociale vraagstukken

12. Mulier Instituut - sportonderzoek

13. NFI - forensisch onderzoek

14. (N) IFV - onderzoek voor de veiligheidsregio’s en -partners

15. NIVEL - onderzoek naar de gezondheidzorg

16. NJi - onderzoek naar jeugdbeleid

17. NLR - onderzoek naar lucht- en ruimtevaart

18. PBL - onderzoek naar leefomgeving en de planning ervan

19. Politieacademie - onderzoek naar onderwijs en praktijk van de politie

20. RIVM - onderzoek naar de volksgezondheid en het milieu

21. SCP - onderzoek naar sociale en culturele ontwikkelingen en de planning ervan

22. SWOON-NLDA - onderzoek naar defensiebeleid

23. SWOV - onderzoek naar verkeersveiligheid

24. TNO - toegepast wetenschappelijk onderzoek

25. Trimbos Instituut - onderzoek naar geestelijke gezondheid, drugs en verslaving

26. VeiligheidNL - onderzoek naar beleid om veilig gedrag te stimuleren

27. Vilans - onderzoek naar de langdurige zorg

28. Wageningen Research (DLO) - landbouwkundig onderzoek

29. WODC - onderzoek naar justitie- en veiligheidsbeleid

Een denktank is een publieke kennisorganisatie wanneer ze voldoet aan de volgende criteria:

1. Het is een ‘stenen’ organisatie: een instituut met een gebouw. Een virtueel instituut of gelegenheidsdenktank is dus geen publieke kennisorganisatie.
2. Onderzoek of kennisverzameling is een hoofdtaak van de organisatie. Die hoofdtaak wordt gecombineerd met kennisintensieve dienstverlening.
3. De organisatie behoort tot het publieke domein. Ze draagt bij aan de kennisbehoefte en/of de uitvoering van verantwoordelijkheden van ten minste één ministerie.
4. De organisatie heeft een beheersmatige relatie met ten minste één ministerie. De organisatie ontvangt structurele financiering van ten minste één ministerie en ten minste één ministerie oefent invloed uit op de werkzaamheden van de organisatie.
   Die invloed kan beperkt zijn tot het onderzoeksprogramma dat aan de financiering verbonden is, maar kan zich ook uitstrekken tot de uitvoering van wettelijke taken en bijbehorende verantwoordingsmechanismen.
5. De organisatie is geen onderdeel van de universitaire wereld. Daartoe behoren de universiteiten, de acht universitair medische centra (umc’s) en de instituten van NWO en de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen)
   Die hebben we onderaan deze pagina gezet (in de rode kaders).

Publieke kennisorganisaties leveren de volgende 5 diensten:

1. Ze doen beleidsondersteunend onderzoek
   Publieke kennisorganisaties ondersteunen beleidsmakers door hen de informatie en de kennis aan te reiken die nodig zijn voor de ontwikkeling, uitvoering (waaronder praktijkondersteuning en toezicht) en evaluatie van beleid.
    
2. Ze voeren beleid uit (waaronder wettelijke taken)
   Publieke kennisorganisaties dragen bij aan publieke taken die bij de overheid zijn belegd, zoals vaccins inkopen en voedsel testen. Een aantal van deze taken is wettelijk vastgelegd en dus gedefinieerd als wettelijke (onderzoeks)taken.
    
3. Ze ontwikkelen kennis voor maatschappelijke belanghebbenden (bedrijven en publieke organisaties)
   Inzetten van onderzoek en kennis ten behoeve van de ondersteuning en verbetering van de werkzaamheden van stakeholders uit bedrijfsleven, industrie, publieke organisaties en maatschappelijk middenveld. Dit kan op twee manieren:
   1. door innovatie: bedrijven en organisaties ondersteunen bij de ontwikkeling van innovaties.
   2. door platformfunctie; een platform verschaffen voor kennisuitwisseling en kenniscocreatie tussen professionals.
       
4. Ze zorgen dat essentiële faciliteiten, data en kennis op peil blijven
   Zeker stellen dat kennis, data en/of grote onderzoeksfaciliteiten op een efficiënte manier beschikbaar zijn en blijven.
    
5. Ze geven trainingen en opleidingen
   Trainingen en cursussen aanbieden voor (toekomstige) professionals, gericht op specifieke beroepen.

Nee. We werken voor diverse overheden, maar bepalen ons eigen werkprogramma. Dat is vastgelegd in ons instellingsbesluit. Ons instituut is aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. We staan daarmee, net als universiteiten, los van de rijksoverheid, ook al betaalt die het grootste deel van ons onderzoek.

Lees meer over ons

5 van de 29 publieke kennisorganisaties doen toegepast onderzoek:

1. Deltares - onderzoek naar water, ondergrond en infrastructuur in deltagebieden
2. MARIN - maritiem onderzoek
3. NLR - onderzoek naar lucht- en ruimtevaart
4. TNO - toegepast wetenschappelijk onderzoek
5. Wageningen Research (DLO) - landbouwkundig onderzoek

Deze organisaties worden ook wel TO2-instellingen genoemd, waarbij TO2 staat voor Toegepast Onderzoek Organisatie.

De afgelopen jaren deden we onderzoek naar specifieke groepen publieke kennisorganisaties:

• Gezond verstand (2017) - over o.a. IVM, NIVEL, Trimbos-instituut en Vilans
• Verstandig internationaliseren (2018) - over o.a. Deltares, MARIN, NLR, TNO en Wageningen Research
• Verstand op veilig (2014) - over o.a. KNMI, RIKILT, NFI en het NVI

Een aparte groep kennisorganisaties: de rijkskennisinstellingen

Er is ook nog een groep denktanks die rijkskennisinstellingen worden genoemd. Daar zitten publieke kennisorganisaties bij en onderdelen van ministeries, zoals Rijkswaterstaat. Rijkskennisinstellingen ondersteunen de ministeries bij de voorbereiding en de uitvoering van beleid, of ontwikkelen kennis voor het goed functioneren van maatschappelijke sectoren. Dit doen zij door het combineren van onderzoek met kennisintensieve dienstverlening.

Over hun onafhankelijkheid en integriteit bij onderzoek schreven wij het rapport Met gepaste afstand.

Lees ook deze nieuwsberichten en factsheets over kennisgedreven democratie:

• Experts: kennis over circulaire economie lekt weg (2019)
• Financiering publieke kennisorganisaties (2018)
• Structuur van de Nederlandse kennisinfrastructuur (2018)
• Nationale kennisuitwisseling gezondheidszorg hapert (2017)
• Publieke kennisorganisaties door de jaren heen (2017)