Veelgestelde vragen
De staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat heeft het Rathenau Instituut gevraagd te adviseren hoe de besluitvorming over het langdurig beheer van radioactief afval in Nederland eruit kan zien. Voor dit advies onderzoeken we onder andere hoe het beleid voor radioactief afval zich de afgelopen zeventig jaar ontwikkelde. Op basis van dit onderzoek halen we inzichten op voor toekomstige besluitvorming.
De historische studie is de eerste publicatie sinds de start van het project in 2019. Binnenkort volgen meer publicaties. We kijken bijvoorbeeld hoe andere landen de besluitvorming over radioactief afval vormgeven. Ook onderzoeken we de ontwikkeling en uitwisseling van kennis over het langdurig beheer van radioactief afval. En we brengen in kaart welke wetten en regels er (nodig) zijn voor dit beheer. Alle onderzoeken samen vormen de basis van het advies dat we in 2024 uitbrengen.
Historische kennis kan helpen om het huidige beleid voor radioactief afval beter te begrijpen. Deze studie laat zien hoe het beleid tot stand is gekomen en wie erbij betrokken waren. Daar kunnen we lessen uit trekken die relevant zijn voor het toekomstige besluitvormingsproces.
In het rapport staan tien inzichten die relevant zijn voor toekomstige besluitvorming. Het rapport beschrijft hoe het beleid voor radioactief afval zich de afgelopen zeventig jaar ontwikkelde. Het is Nederland gelukt om in die periode een centrale, bovengrondse opslag te realiseren. De regering wil dat Nederland rond 2130 overgaat op een eindberging in de diepe ondergrond. Dat lijkt ver weg, maar dit onderzoek laat zien dat besluitvorming over radioactief afval complex is en tijd kost.
Er is veel geschreven over de geschiedenis van radioactief afval en kernenergie in Nederland. In deze studie kijken we specifiek naar de besluitvorming rondom radioactief afval. Daarbij kijken we niet alleen naar het politieke domein. We onderzochten ook hoe andere domeinen bij het beheer van radioactief afval betrokken waren. De studie laat bijvoorbeeld zien hoe kennis en technologie een grote rol speelden bij de besluitvorming. Vanaf de jaren tachtig raakte de maatschappij steeds meer betrokken. Ook internationale wet- en regelgeving hadden invloed op het Nederlandse beleid.
Deze studie levert ook nieuwe inzichten op in het samenspel tussen lokale, nationale en internationale spelers. We zien bijvoorbeeld dat kleine gemeenschappen een grote rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van internationale richtlijnen en verdragen. Zo begon het internationale verbod op zeedumpingen met lokale protesten van kustbewoners in Noorwegen. Dit onderzoek laat zien hoe effectief zulke lokale initiatieven kunnen zijn.
Zeventig jaar geleden was er nog geen beleid voor het beheer van radioactief afval. Hoogradioactief afval werd opgewerkt en opgeslagen. Laag- en middelradioactief afval werd begraven of in zee gedumpt. In de jaren vijftig leefde onder sommigen zelfs het idee dat radioactief afval nuttig kon zijn. Bijvoorbeeld voor toepassingen in de voedingsindustrie en medische industrie. Kranten schreven zelfs dat er een tekort zou kunnen ontstaan.
Naarmate wetenschappers meer te weten kwamen over radioactieve straling veranderde deze praktijk. Nederland ontwikkelde beleid om het milieu en de volksgezondheid te beschermen. Tegenwoordig slaat Nederland het afval tijdelijk op in een centrale, bovengrondse faciliteit in Zeeland. Nederland heeft gekozen voor een relatief lange periode van bovengrondse opslag. Het huidige beleid voorziet dat er rond 2130 een permanente berging in de diepe ondergrond komt.
Bij de opkomst van kerntechnologie in de jaren vijftig waren vooral politici, wetenschappers en bedrijven betrokken. Sinds de jaren zeventig spelen maatschappelijke organisaties een grotere rol. Zowel burgers als wetenschappers uitten hun zorgen over straling en afval. Bovendien was er onvrede over de manier waarop de politiek besluiten nam. Burgers en maatschappelijke organisaties wilden meer inspraak in het proces.
Ook de internationale gemeenschap had invloed op het Nederlandse beleid. Op basis van internationale verdragen en richtlijnen paste Nederland zijn wetten en regels aan. Protesten van de internationale milieubeweging hielpen om de omgang met radioactief afval in Nederland op de agenda te krijgen. En Nederland werkte samen met andere landen aan onderzoek naar geologische berging.