Aflevering 2 van ‘Herschept’, een podcast over de synthetische cel

Wereldwijd is er een ontwikkeling gaande waarin multidisciplinaire netwerken van wetenschappers bouwen aan de eerste synthetische ofwel kunstmatige cel, een levende cel gemaakt in het lab. Het Nederlandse consortium Building a Synthetic Cell (BaSyC) is een van die groepen. Het BaSyC- consortium bestaat uit zes onderzoeksinstituten, die tien jaar lang hun kennis en krachten bundelen om vanuit moleculen (een bottom-up-aanpak) een kunstmatige cel te bouwen. Het onderzoek moet inzicht geven in de manier waarop leven ‘werkt’.

De rol van het Rathenau Instituut als onderdeel van dit onderzoeksprogramma, is om reflectie en maatschappelijk debat te stimuleren. Binnen het Future Panel on Synthetic Life organiseren we dialogen tussen veertien internationale experts uit natuur- en sociale wetenschappen, ethici, kunstenaars en communicatiewetenschappers over belangrijke maatschappelijke en ethische vragen die de techniek oproept. Want: wie heeft er straks zeggenschap over de synthetische cel, kun je kunstmatig leven patenteren en welke gevolgen kan dit hebben voor de samenleving? Hoe kan het ontwikkelen van de synthetische cel bijdragen aan een eerlijke en duurzame samenleving?

Het is belangrijk dat er vanuit dit verkennende debat een breder maatschappelijk debat ontstaat, waarin meer mensen in de samenleving in gesprek gaan over deze vragen. Met de podcastserie ‘Herschept’ willen het Rathenau Instituut en Mies Loogman het onderwerp van de synthetische cel voor een groter publiek tastbaar en toegankelijk maken. Daarom nodigen we iedereen uit om hierover na te denken en met ons, en elkaar, over te praten. Dit deden we afgelopen week onder andere op de Dutch Design Week 2021. 

In het najaar van 2021 presenteert het Rathenau Instituut de uitkomsten van de gesprekken van het Future Panel in de vorm van een paper met agendapunten voor het academische, politieke en publieke debat over de maatschappelijke betekenis van het onderzoek naar de synthetische cel.

Het heeft de aarde ongeveer 1 miljard jaar gekost om het eerste leven op aarde te maken. Dat eerste leven ontstond vanuit een oercel. Volgens Darwin stammen alle levende wezens van die ene oercel af. Het is dan ook zeer spectaculair dat wij mensen nu soortgelijke ‘oercellen’ op kunstmatige wijze zelf proberen na te bouwen in het lab, om te begrijpen ‘hoe het leven werkt’. Dag in, dag uit werken hier mensen in laboratoria aan. Maar wie zijn zij? En wat doen ze eigenlijk precies? Wat weten we over het ontstaan van cellen en wat is een synthetische cel dan precies? Op die vragen proberen we in de tweede aflevering van de podcastserie ‘Herschept’ een antwoord te geven.

Hiertoe spreken we met Lucia Baldauf, Ludo Schoenmakers en Charlotte Koster. Alle drie doen ze hun promotieonderzoek binnen het Building a Synthetic Cell (BaSyC) programma. Ze werken als technische natuurwetenschappers in het laboratorium om te bouwen aan onderdelen van de synthetische cel. De verschillende onderdelen van de synthetische cel moeten namelijk eerst ontwikkeld worden, voordat de cel als een geheel gebouwd kan worden. De drie wetenschappers vertellen met welk onderdeel van de cel ze zich bezighouden.

Allereerst komt Lucia Baldauf (TU Delft) aan het woord. Ze doet onderzoek naar de materiaaleigenschappen van levende materie. Cytoskeletten geven menselijke cellen grotendeels hun materiaaleigenschap, legt ze uit. Ze zijn als het ware het skelet van de cel. Dat bestaat uit een netwerk dat de cel mechanische sterkte geeft, de vorm controleert en bewegingen aandrijft en -stuurt. Deze materiaaleigenschappen zijn nodig om de cel te laten delen. Ze zorgen er dus voor dat de cel zich zou kunnen voortplanten.

Lucia Baldauf bestudeert in haar onderzoek menselijke lichaamscellen, om zo beter te begrijpen hoe deze cellen zichzelf delen. Tegelijkertijd doen andere onderzoeksgroepen eenzelfde soort onderzoek, maar dan met een ander soort cel (bijvoorbeeld een bacteriële cel) als uitgangspunt. Deze verschillende onderzoeken samen moeten tot het inzicht leiden hoe de celdelingsfunctie het beste na te bouwen is voor de synthetische cel.

De synthetische cel wordt volgens Ludo Schoenmakers (Radboud Universiteit) in eerste instantie een eenvoudige versie van een bacteriële cel. Die zou in staat moeten zijn om onder andere voedingsstoffen  op te nemen, te groeien en zich te delen. Pas als deze cel er is, zouden er vervolgstappen gezet kunnen worden. Waarbij de cel bepaalde functies krijgt, en toegepast zou kunnen worden in een bepaalde context.

Het bouwen van de ogenschijnlijk ‘eenvoudige’ cel is heel complex. De cel moet ‘geprogrammeerd’ worden. Ofwel, er moeten regels worden vastgelegd in het DNA van de cel. Charlotte Koster (TU Delft) houdt zich hier in haar onderzoek mee bezig. Ze bestudeert hoe het DNA van de synthetische cel ‘geprogrammeerd’ kan worden. Het gaat daarbij om de genetische code die de synthetische cel moet krijgen, waarmee bepaald wordt hoe die synthetische cel eruit gaat zien, en welke functies de cel gaat vervullen in de toekomst.

Aflevering twee laat zien dat het onderzoek naar de synthetische cel ingewikkeld is en een proces van lange adem. Voorlopig bestaat de synthetische cel dan ook nog niet. En misschien gaat die er wel nooit komen. Toch is het van belang dat we nu al nadenken over de mogelijke gevolgen van deze nieuwe technologie. Op die manier kan namelijk in kaart gebracht worden wat de wensen, eisen en behoeftes van burgers zijn bij de ontwikkeling van de synthetische cel. Om technologie te ontwikkelen die waardevol is voor de samenleving, moet er rekening gehouden worden met deze ideeën. Ontwikkelaars kunnen dergelijke wensen en eisen terug laten komen in het ontwerpproces van de synthetische cel. Het Rathenau Instituut wil daarom het gesprek over dit onderwerp stimuleren.

Dit gesprek voeren we op verschillende manieren en plekken, onder andere recent tijdens de Dutch Design Week. Daarnaast nodigen we iedereen uit om een korte vragenlijst in te vullen. We gebruiken de (anonieme) antwoorden van deze vragenlijst voor ons onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van de synthetische cel. Hoe zie jij de toekomst voor je; met of zonder de synthetische cel? Gebruik de vragen om hierover te praten met mensen in je omgeving;  je vriend(in), vader, oma, oom of buurvrouw. En deel je antwoorden met ons via de volgende link: 

Dit is de tweede aflevering van de driedelige podcastserie ‘Herschept’ van het Rathenau Instituut en Mies Loogman. Op 10 november publiceren we op de website van het Rathenau Instituut de derde, en voorlopig laatste aflevering, waarin Mies Loogman onderzoekt wat de initiatiefnemers van het onderzoeksconsortium BaSyc, de hoofdonderzoekers, zelf verwachten van deze synthetische cel. Waarom willen ze deze cel eigenlijk? Moeten we ervan uitgaan dat deze cel er ooit gaat komen en een eigen leven gaat leiden? Hoe denken de experts van het Future Panel hierover? En wanneer gaan we hier samen over in gesprek?

Gerelateerde content: