Wees je bewust van macht

Op 12 september 2024 kwamen meer dan honderd mensen in Utrecht bij elkaar om met en van elkaar te leren over de rol van macht in transdisciplinair onderzoek. In deze nieuwe vorm van onderzoek worden verschillende soorten kennis geïntegreerd en werken onderzoekers samen met maatschappelijke partijen om problemen te begrijpen en op te lossen. In een interactief symposium van het Rathenau Instituut gingen beleidsmakers van NWO, SIA en Open Science NL in gesprek met mensen uit transdisciplinaire projecten en met de deelnemers in de zaal. Onder leiding van moderator Frank Kupper zochten de aanwezigen naar antwoorden op de vraag: hoe gaan we op een verantwoorde manier om met macht? 

De eerste helft van de middag stond in het teken van het demystificeren van macht. Bij binnenkomst schreven de deelnemers op kaartjes wat macht voor hen betekende. Verschillende antwoorden passeerden de revue: “Onderbelicht”, “Onvoorspelbaar”, “De hazenpaadjes kennen”, “Dat je mening daadwerkelijk telt”, “Relatief en bepaald in interacties.”

Bij de opening van het programma vroeg moderator Frank Kupper aan Eefje Cuppen, directeur van het Rathenau Instituut, wat zij onder macht verstaat. Cuppen definieerde het als beschikken over diverse middelen: “Soms is dat geld, maar het kan ook informatie, toegang tot procedures of kennis zijn. Als je transdisciplinair onderzoek wil inzetten, moet je begrijpen hoe al die soorten macht daarin doorwerken.” 

Na de opening spraken Michaela Hordijk (onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam) en Ans Hobbelink (bestuurder van AVVN, een stichting die de belangen van volkstuinen behartigt). Ze vertelden over waarom transdisciplinair onderzoek voor hen belangrijk is, en over de verschillende manieren waarop zij met machtsdynamieken worden geconfronteerd in hun onderzoeksprojecten.

Ans Hobbelink: “Wij werken mee aan het project CropMix omdat we unieke kennis over de transitie naar duurzame landbouw kunnen en willen aanleveren.” Hobbelink vindt het belangrijk dat er ruimte is voor onvoorziene omstandigheden. “Niet alles gaat altijd als gepland.”

Onderzoeker Michaela Hordijk liet zien dat onderzoeksfinanciers soms, zonder kwade bedoelingen, stille macht uitoefenen wanneer zij callteksten schrijven en uitkomsten bepalen voor projecten. Hordijk gaf als voorbeeld dat ze veel tijd kwijt waren aan het schrijven van policy briefs. “Ik snap het wel. Er zitten geen kwade bedoelingen aan. Maar het hinderde het uiteindelijke doel van het project.”

Deelnemers in de zaal reflecteerden in tweetallen en viertallen op de uitspraken van Hordijk en Hobbelink: wat viel de deelnemers op? Wat werd er wel en niet gezegd? 

Laurens Hessels, onderzoeker bij het Rathenau Instituut en hoogleraar aan de Universiteit Leiden, gaf vervolgens een interactieve presentatie waarin hij deelnemers meenam in een fictief verhaal over een transdisciplinair onderzoeksproject gericht op waterkwaliteit. De deelnemers leerden verschillende soorten macht herkennen en benoemen doordat ze vragen over de personen en dillema’s van het verhaal beantwoordden.

Hessels liet zien dat macht van nature asymmetrisch is en dat het de kunst is om die asymmetrie niet te reproduceren in onderzoek. “Want dan komen de diverse perspectieven die je juist nodig hebt niet goed tot hun recht.” Hessels stelde dat het helpt om onderscheid te maken tussen macht over het wie, wat en hoe van een samenwerking. 

De tweede helft van het symposium ging over verandering. Drie beleidsmakers reflecteerden hoe zij op een verantwoorde en creatieve manier met macht omgaan. Michiel van den Hout (Klimaatonderzoek Initiatief Nederland, KIN), Thijs Simons (Regieorgaan SIA), en Frederike Schmitz (Regieorgaan Open Science NL) spraken over het slechten van barrières om maatschappelijke partijen een eerlijkere rol te geven in onderzoek. Ook gingen ze in op de spanning tussen vrijheid en verantwoording, en het durven loslaten van macht.

Van den Hout vatte het gesprek mooi samen met de uitspraak dat we moeten leren leven met meer onzekerheid. “We hebben niet genoeg tijd over om maatschappelijke problemen helemaal uit te dokteren voor we gaan handelen. Soms weten we nog niet precies wat er uit gaat komen, maar moeten we gewoon gaan doen.”

Aan het eind van de bijeenkomst bepaalden de deelnemers en sprekers samen de belangrijkste lessen van de middag. De deelnemers leerden elkaar kennen en stemden op de beste ideeën over hoe we beter kunnen omgaan met macht. De conclusie is dat het belangrijk is om je bewust te zijn van de verschillende soorten macht. Spreek elkaar hierop aan, benoem het en omarm het.

Meer weten over dit onderwerp? Lees de notitie over het Klimaatonderzoek Initiatief Nederland van het Rathenau Instituut of neem contact op met de auteurs Esther Baar (e.baar@rathenau.nl) en Laurens Hessels (l.hessels@rathenau.nl). 


Foto's: Krista van den Akker/Aagjestudio