Het Nederlandse wetenschappelijk onderzoek is steeds vaker vrij toegankelijk voor belangstellenden. Maar het kabinetsdoel om in 2020 al het onderzoek waarbij een Nederlandse onderzoeker betrokken is, gratis beschikbaar te hebben, wordt niet gehaald. Dat blijkt uit nieuwe cijfers over open access die het Rathenau Instituut vandaag publiceert tijdens de internationale week van open access.
In het kort:
- Nederland loopt internationaal voorop bij het publiceren via open access.
- Veel van de gratis toegankelijke Nederlandse publicaties staan in zogenoemde gesloten tijdschriften.
Van de vorig jaar verschenen wetenschappelijke publicaties waaraan Nederlandse auteurs meewerkten, is 71% gratis toegankelijk voor iedereen die er kennis van wil nemen. Van de publicaties uit 2019 was dat nog 61%. Tien jaar geleden (in 2010) was nog maar een derde van de Nederlandse publicaties vrij toegankelijk.
In 2013 kondigde de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan dat in 2024 al het Nederlandse wetenschappelijke onderzoek gratis toegankelijk moest zijn. Die deadline werd enkele jaren later vervroegd naar 2020, en opgenomen in het Nationaal Plan Open Science, dat verschillende organisaties op het terrein van wetenschap en onderwijs in 2017 vaststelden.
Hybride route
Het grootste deel van de Nederlandse publicaties die via open access verschijnen, staat nog altijd op de site of in een tijdschrift van een uitgeverij. Dit kan in tijdschriften die volledig open access zijn, maar ook in zogenoemde gesloten tijdschriften, mits er afspraken zijn over de vrije toegankelijkheid van artikelen. Deze hybride route komt in Nederland verhoudingsgewijs vaker voor dan in andere landen. Publicaties in tijdschriften die volledig open access zijn, komen in Nederland juist minder vaak voor.
Nederland koploper
Nederland is internationaal koploper als het gaat om het aandeel publicaties via open access, gevolgd door Noorwegen, Zweden en Finland. De landen van de Europese Unie zitten gemiddeld op 52%. Japan en de Verenigde Staten blijven duidelijk achter met zo’n 45%, China zit daar weer 10% onder.
‘Die hoge ambitie van Nederland om in 2020 100% via open access te publiceren, lijkt eraan hebben bijgedragen dat wij op dit moment goed scoren’, zegt coördinator Alexandra Vennekens van het Rathenau Instituut. ‘Maar we moeten ons niet blindstaren op een percentage. Het belangrijkste is dat de nieuwste wetenschappelijke inzichten beter toegankelijk worden voor de samenleving zodat bijvoorbeeld huisartsen en docenten er in hun werk gebruik van kunnen maken. Open access is een middel om dat te bevorderen.’
De factsheet over open access is een van de ruim 100 factsheets en datapublicaties die op rathenau.nl staan. Ze zijn bedoeld om politici, bestuurders, ambtenaren, journalisten en andere geïnteresseerden te voorzien van informatie over onderzoek en innovatie in Nederland.