Europese wetenschap en innovatie in een nieuw geopolitiek speelveld

Deze studie duidt recente veranderingen in het beleid voor wetenschap, technologie en innovatie (WTI) van de Europese Unie. Die veranderingen hebben te maken met geopolitieke, technologische en economische ontwikkelingen. Met het nieuwe Europese WTI-beleid toont de Europese Commissie een groeiende ambitie om wetenschappers, bedrijven en andere partijen te mobiliseren voor geopolitieke en maatschappelijke doelen. Dit blijkt uit het voorstel van de Europese Commissie voor het nieuwe kaderprogramma voor onderzoek en innovatie Horizon Europe (2021-2027), de voorgenomen Green Deal en het nieuwe Europees Defensiefonds (EDF). Hiervoor vraagt de Commissie een forse investering van de Europese lidstaten.

De onderhandelingen over het kaderprogramma Horizon Europe verliepen moeizaam. Om het draagvlak van lidstaten voor Horizon Europe te versterken, moet de Commissie zichtbaar kunnen maken dat Europees WTI-beleid positieve langetermijneffecten heeft voor alle lidstaten. In het bijzonder moet zij de toegevoegde waarde van verdere Europese integratie van de WTI-inspanningen laten zien. Momenteel heroriënteert de Europese Commissie zich daarom op het beleid voor de Europese Onderzoeksruimte (ERA).

Volgens het Rathenau Instituut biedt deze periode van herziening van het beleid een goede kans om de meerwaarde van gezamenlijke investeringen in Europese wetenschap, technologie en innovatie te ontdekken. Een belangrijk onderdeel van de beleidsherziening is de vraag in hoeverre, en op welke wijze, Horizon Europe bij hoort te dragen aan een gelijkere verdeling van onderzoekscapaciteit over de lidstaten. De logica van ‘mondiale excellentie’ suggereert dat concentratie van onderzoekscapaciteit in topcentra (in West-Europese landen) nodig is om de wereldwijde concurrentie om talent, kennis en investeringen aan te kunnen. Aan de andere kant kan een evenwichtige spreiding van onderzoekscapaciteit de Europese wetenschap, technologie en innovatie op de lange termijn veerkrachtiger maken en bijdragen aan de cohesie van de Europese Unie.