"Iedereen is in zekere zin een technologisch burger"

Anne Marte, welk van de zeven cases die je onderzocht, vond je het leukst?
"Ik heb er eigenlijk twee. Die over vrijwillige hackers en die over verpleegkundigen. In de eerste weken van mijn promotieonderzoek hoorde ik over hackers die de cyberveiligheid wilden verbeteren. Ze liepen tegen sociale en juridische barrières aan. Dat vond ik fascinerend en daar ben ik ingedoken. Je kunt dus een goede technologische burger zijn, terwijl dit niet door de overheid of bedrijven wordt erkend."

En de verpleegkundigen?
"Dat ging over verpleegkundigen die met onderzoekers meedachten over het inzetten van technologie. Want, je kunt wel een camera ontwikkelen die patiënten beter in de gaten kan houden, maar als verpleegkundigen daardoor niet meer op de kamer komen en patiënten zich in de steek gelaten voelen, wat voor oplossing heb je dan eigenlijk gecreëerd? Bij deze casus kon ik mijn concepten en ideeën toepassen en toetsen en dat leverde waarde en inzicht op voor iedereen."

Wat is jouw belangrijkste inzicht?
"Dat de burger al een centrale rol speelt in het vormgeven van onze gedigitaliseerde samenleving. Als het over burgers of burgerparticipatie gaat, klinkt dat vaak wat stoffig of als iets dat de overheid moet organiseren. Maar wat ik met mijn cases laat zien, is dat burgers al een actieve en bepalende rol spelen in de digitale samenleving. Iedereen is in zekere zin een technologisch burger. Het besef daarvan mag nog wel wat sterker worden. Ik hoop dat mijn onderzoek daaraan bijdraagt."

Rinie, jij werkt bij het Rathenau Instituut en je bent deeltijdhoogleraar aan de TU/e. Wat is er zo handig aan die combinatie?
"Als ik samenwerk met promovendi kan ik dieper op een onderwerp ingaan. En we inspireren en versterken elkaar. Anne Marte heeft bijvoorbeeld bij het Rathenau Instituut meegewerkt aan een gespreksmethode om op middelbare scholen en bij bibliotheken te praten over technologisch burgerschap."

Anne Marte, wat zijn nou typische stokpaardjes van Rinie?
"Rinie benadrukt altijd dat technologie nooit op zichzelf staat. Het is altijd onderdeel van een socio-technisch systeem. Vaak zie je dat mensen denken dat technologie wel even een probleem kan oplossen, maar de praktijk is weerbarstig."

Rinie, jij bent van de grote lijnen. Hoe past het onderzoek van Anne Marte in een traditie?
"Eigenlijk zijn er twee startpunten: 1992 en 2014."

Doe dan maar eerst 1992
"Toen schreef Philip Frankenfeld van de University of Chicago een wetenschappelijk artikel over technologisch burgerschap. Hij vertrekt vanuit de aanname dat er al duidelijke rechten en plichten zijn. Anne Marte stelt de vraag: wat als technologie opkomt terwijl de rechten en plichten nog niet helder zijn? Wat betekent dat voor technologisch burgerschap?"

En 2014?
"Toen publiceerden we bij het Rathenau Instituut een essay over intieme technologie. Daarin schreven we dat digitalisering ervoor zorgt dat mens en technologie versmelten en dat dit kansen en problemen kan opleveren. Een van de aanbevelingen was om technologisch burgerschap te bevorderen, zodat burgers kunnen meepraten over de invloed van technologie op hun lichaam, gedrag en leefomgeving. Mijn stelling destijds, en dat vind ik nog steeds, is dat technologisch burgerschap dé democratische uitdaging is van de 21ste eeuw."

We publiceerden onlangs een rapport dat laat zien dat websites en apps steeds listiger trucs verzinnen om ons te volgen. Dan kun je nog zo tech-savvy zijn, maar dan win je het toch nooit?
Rinie: "Technologisch burgerschap begint al met het inzicht dat de makers en uitbaters van websites en apps dit doen. De vraag die dan direct volgt, is of we dat oké vinden en hoe we omgaan met de kansen en risico's. Anne Martes onderzoek laat zien dat dat handelen vorm kan krijgen in de privésfeer en in de publieke en politieke sfeer. Privé gaat het er dan bijvoorbeeld om of je Whatsapp houdt of voor Signal kiest en of je de discussie met vrienden aangaat of niet. Politiek gaat het dan om vragen als houden de bedrijven zich aan de privacywet? Is het toezicht goed geregeld."

Anne Marte: "Precies. En, we zijn dus als burgers niet passief. We hoeven niet alles zomaar over ons heen te laten komen, en dat doen we ook niet. Er zijn talloze manieren waarop we in actie kunnen komen, groot of klein. Ik moedig iedereen dan ook van harte aan om dat op hun eigen manier te doen."

Anne Marte, je hebt je promotietraject afgerond. Wat nu?
"Ik ben nu postdoc bij de onderzoeksgroep Technology, Innovation, Society aan de TU/e. Samen met collega's werk ik aan een project dat lokale bewoners ondersteunt in de energietransitie. Ze wekken zonne- of windenergie op en gebruiken dat ook. We onderzoeken hoe technologie kan worden ingezet om dit slimmer te organiseren. Denk bijvoorbeeld aan het automatisch opladen van een elektrische auto als de zon schijnt, of het delen van overtollige energie met de buren."

Daar zit dat burgerschapselement ook weer in.
"Ja, en digitale technologie ook. Wat ik bovendien erg waardevol vind, is dat we hiermee de positie van burgercollectieven versterken. Zeker omdat het energiesysteem voor grote uitdagingen staat, vind ik het belangrijk dat burgers in toekomstige plannen een centrale rol spelen."

Gerelateerde publicaties: