Vertrouwen in de wetenschap en misinformatie op sociale media
Experts zijn het oneens over de vraag of gebruik van sociale media zorgt voor meer wantrouwen in de wetenschap (foto: Shutterstock)
Uit onderzoek van het Rathenau Instituut blijkt dat het publiek vertrouwen in de wetenschap over het algemeen vrij hoog is. Toch leven er in de samenleving veel zorgen over een mogelijk dalend vertrouwen in de wetenschap. Dit wordt vaak gewijd aan de verspreiding van online misinformatie over wetenschappelijke onderwerpen. Het Rathenau Instituut onderzoekt daarom het gebruik van sociale media en de verspreiding van misinformatie bij het vertrouwen dat Nederlanders hebben in de wetenschap.
Prominente wetenschappers, instituten en opiniemakers uiten regelmatig hun zorgen over misinformatie over wetenschappelijk nieuws, zoals corona of het klimaat. De verspreiding ervan op sociale media zou het publiek vertrouwen in de wetenschap schaden. Ook besteden de Nederlandse en Europese overheid veel geld en beleidsmatige aandacht aan het indammen van de impact van online misinformatie.
Veel opinie- en beleidsmakers veronderstellen dat de verspreiding van misinformatie op sociale media een groeiend wantrouwen in wetenschap en in wetenschappers veroorzaken. Onder wetenschappelijke experts op het gebied van misinformatie en wetenschapsscepsis is er echter geen overeenstemming over een oorzakelijk verband. Zij hebben bovendien aanwijzingen dat interventies tegen misinformatie ook een averechts effect kunnen hebben: deze zouden het wantrouwen in álle informatie, dus ook betrouwbare, juist vergroten in plaats van wegnemen. En tot slot is het begrip misinformatie beladen – want wie bepaalt wat dat is?
Kortom, er is behoefte aan verdiepende inzichten in de relatie tussen wantrouwen in wetenschap en het gebruik van sociale media, en de verspreiding van online misinformatie. Het Rathenau Instituut doet daarom onderzoek hiernaar. Onze hoofdvraag luidt:
Welke rol speelt misinformatie over wetenschap op sociale media bij het vertrouwen van Nederlanders in de wetenschap?
Literatuurstudie van kernthema’s: wantrouwen, sociale media en desinformatie
Het Rathenau Instituut is dit onderzoek begonnen met een analyse van de meest prominente internationale wetenschappelijke literatuur over drie kernthema’s:
- publiek vertrouwen in wetenschap
- overtuigingskracht van online misinformatie en gevolgen voor gedrag
- interventies tegen online misinformatie.
Deze literatuurstudie publiceerden we op 29 april 2025.
Focusgroepen
Naast de literatuurstudie heeft het Rathenau Instituut focusgroepen georganiseerd met Nederlanders die relatief weinig vertrouwen hebben in de wetenschap, en/of veel sociale media gebruiken. We lieten mensen aan het woord over hun vertrouwen in wetenschap en hun socialmedia-gebruik. Ook vroegen we de deelmemers om de betrouwbaarheid van socialmediaberichten over wetenschap te beoordelen.
Deze gesprekken leverden verdiepende inzichten op over de relatie tussen misinformatie over wetenschap op sociale media en het vertrouwen van mensen in de wetenschap.
We verwachten de resultaten van dit deelonderzoek te publiceren in de tweede helft van 2025.
Driejaarlijkse enquête
In januari 2025 heeft het Rathenau Instituut de driejaarlijkse enquête over het vertrouwen van Nederlanders in de wetenschap herhaald. De eerste resultaten publiceren we in de zomer van 2025.
In deze enquête hebben we de impact getoetst van verschillende factoren, waaronder socialmedia-gebruik, op het vertrouwen in de wetenschap. Het onderzoek deden we onder een representatieve groep Nederlanders. Hiermee plaatsen we de resultaten uit de studie onder focusgroepen in een breder perspectief.
De verdiepende analyses hierover publiceren we naar verwachting in de tweede helft van 2025.
