Vertrouwen in de wetenschap en het gebruik van sociale media

Wetenschappers, opinie- en beleidsmakers uiten regelmatig hun zorgen over desinformatie over wetenschappelijk nieuws, zoals over corona of het klimaat. De verspreiding ervan op sociale media zou het publiek vertrouwen in de wetenschap schaden. Ook besteden de Nederlandse en Europese overheid veel geld en beleidsmatige aandacht aan het indammen van de impact van online desinformatie.

Veel opinie- en beleidsmakers veronderstellen dat het gebruik van sociale media, en de verspreiding van desinformatie via deze media, een groeiend wantrouwen in wetenschap en in wetenschappers veroorzaken.

Onder wetenschappelijke experts op het gebied van desinformatie en wetenschapsscepsis is hier echter geen overeenstemming over. Zij hebben bovendien aanwijzingen dat interventies tegen desinformatie ook een averechts effect kunnen hebben. Die zouden het wantrouwen in instituties zoals de wetenschap juist vergroten in plaats van verkleinen. En tot slot is het begrip desinformatie beladen – want wie bepaalt wat dat is?

Er is dus behoefte aan meer inzicht in de relatie tussen wantrouwen in de wetenschap en het gebruik van sociale media, en de verspreiding van online desinformatie. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt als volgt.

• Waar komt wantrouwen in de wetenschap van Nederlanders vandaan, en welke rol spelen het gebruik van sociale media en desinformatie over wetenschap en wetenschappers hier mogelijk in?

Het Rathenau Instituut begint deze studie met een analyse van de internationale wetenschappelijke literatuur over drie kernthema’s:

1. vertrouwen en wantrouwen in wetenschap;
2. sociale media; en
3. desinformatie over wetenschap en wetenschappers.

Aan de hand van deze literatuurstudie publiceert het instituut in het voorjaar van 2024 een notitie over de belangrijkste vraagstukken die nu openstaan.

Na de literatuurstudie organiseert het Rathenau Instituut focusgroepen met Nederlanders die relatief weinig vertrouwen hebben in instituties, zoals de wetenschap, of die frequent sociale media gebruiken. We laten mensen aan het woord over specifieke onderwerpen zodat we het abstracte begrip wetenschap koppelen aan concrete opvattingen en handelingen in het dagelijkse leven. Hierdoor krijgen we meer inzicht in de relaties tussen de verspreiding van desinformatie over wetenschap op sociale media en wantrouwen in wetenschap.

Het Rathenau Instituut verwacht aan het einde van de zomer van 2024 de resultaten van dit deelonderzoek te kunnen delen.

Op basis van deze verkenning toetst het instituut in het najaar van 2024 de impact van verschillende factoren, waaronder het gebruik van sociale media, op het vertrouwen in de wetenschap onder een representatieve groep Nederlanders. Hiermee plaatsen we de resultaten uit de verkennende studie in een breder perspectief en verleggen we de specifieke focus van mensen met weinig vertrouwen in instituties, of een hoog gebruik van sociale media, naar alle Nederlanders.

Het Rathenau Instituut sluit dit project in 2025 af met een rapport met handelingsopties voor mensen die het vertrouwen in de wetenschap willen behouden, herstellen of bestendigen.

Gerelateerde publicaties

Meer lezen over het periodiek onderzoek dat we al sinds 2012 doen naar vertrouwen in de wetenschap?