Verband misinformatie en vertrouwen in wetenschap complexer dan vaak voorgesteld
Foto: Beth Macdonald via Unsplash
Het verband tussen online misinformatie en vertrouwen in wetenschap is complexer dan vaak wordt verondersteld. Dat blijkt uit de literatuurstudie 'Online Vertrouwen' die het Rathenau Instituut vandaag publiceert.
In het kort:
- Het Rathenau Instituut bestudeerde de wetenschappelijke literatuur over misinformatie op sociale media en vertrouwen.
- Het verband tussen online misinformatie en vertrouwen in de wetenschap blijkt moeilijk aan te tonen
- Dat komt onder andere doordat 'de wetenschap' een gelaagd begrip is en causaliteit tussen misinformatie en anders handelen onvoldoende is vastgesteld.
Veel Nederlanders maken zich zorgen over de impact van misinformatie verspreid via sociale media. Burgers vrezen dat misinformatie en nepnieuws belangrijke keuzes kunnen beïnvloeden, zoals wanneer ze besluiten zich wel of niet te vaccineren of zonnebrandcrème te smeren. Ook opinie- en beleidsmakers stellen vaak dat de verspreiding van misinformatie via sociale media bijdraagt aan een groeiend wantrouwen in de wetenschap. Maar, zo laat de literatuurstudie zien, het verband tussen online misinformatie en vertrouwen in wetenschap is complexer dan vaak wordt voorgesteld.
De literatuurstudie is gebaseerd op circa 175 recente wetenschappelijke artikelen en meta-analyses over drie deelonderwerpen. Die onderwerpen zijn: vertrouwen in wetenschap, de aanwezigheid en de effecten van online misinformatie, en de gevolgen van socialemediagebruik op vertrouwen in instituties (waaronder de wetenschap). Bij de literatuurstudie hadden de onderzoekers speciale aandacht voor publicaties, data en onderzoek uit Nederland.
Gelaagd, weinig harde cijfers, vooral uit VS, focus op doel
De literatuurstudie levert vier conclusies op. De eerste is dat het vertrouwen in de wetenschap gelaagd is. Er is bijvoorbeeld een verschil tussen de wetenschap en de wetenschapper. Die gelaagdheid bemoeilijkt het interpreteren van enquêteresultaten over vertrouwen in de wetenschap.
De tweede conclusie is dat er geen eenduidige bewijzen zijn voor in hoeverre mensen anders gaan geloven of handelen als ze in contact komen met misinformatie.
De derde conclusie is dat er weinig bekend is over specifiek de Nederlandse situatie. Veel onderzoeken zijn in de Verenigde Staten gedaan. En de resultaten daarvan gelden niet één-op-één voor Nederland.
De vierde en laatste conclusie, is meer een advies aan politici, beleidsmakers, media en wetenschappers. Bij het aanpakken van misinformatie is het belangrijk een helder doel voor ogen te hebben, want anders heeft een interventie geen zin of kan het zelfs averechts uitpakken.
Literatuurstudie, gesprekken, peiling
De literatuurstudie vormt het begin van een kwalitatief onderzoek naar de rol van online misinformatie op het publieke vertrouwen in de wetenschap. De komende tijd gaan onderzoekers van het Rathenau Instituut onder andere in gesprek met Nederlanders die weinig vertrouwen hebben in de wetenschap en die veel sociale media gebruiken. De literatuurstudie en de gesprekken vormen een uitbreiding op het kwantitatieve onderzoek naar vertrouwen in de wetenschap dat het Rathenau Instituut elke drie jaar uitvoert. De resultaten van de nieuwste peiling onder de Nederlandse bevolking volgen ook dit jaar.
Gerelateerd:
