calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Kan technologie de maatschappelijke positie van de vrouw verbeteren?

artikel
08 maart 2021
Biotechnologie Vrouwen

Foto: Jacob Lund/ Shutterstock

Image
Een vrouw houdt lachend een bord omhoog met 'women."

Het is internationale vrouwendag! Een goed moment om eens stil te staan bij de sociaaleconomische positie van de vrouw en de invloed van medische technologie daarop. Naar dit onderwerp start het Rathenau Instituut een onderzoek.

In het kort:

  • Het emancipatiebeleid van de minister van OCW beoogt de sociaaleconomische positie van de vrouw in Nederland te versterken.
  • Ontwikkelingen in wetenschap en technologie gericht op het lichaam en de gezondheid van de vrouw beloven hier een bijdrage aan te leveren.
  • Het Rathenau Instituut gaat onderzoeken of en hoe deze technologie zorgt voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen.

Beleidsprioriteit

De sociaaleconomische positie van de vrouw is in Nederland een belangrijk beleidsprioriteit. In het emancipatiebeleid van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ligt de nadruk op het vergroten van de economische zelfstandigheid van vrouwen, het aandeel vrouwen in topfuncties, een gelijkere verdeling van werk- en zorgtaken en minder geweld tegen vrouwen. Nederland doet het op het gebied van emancipatie in vergelijking met andere landen niet best. Op de jaarlijkse Global Gender Gap ranglijst van het World Economic Forum stond Nederland op de 38ste plaats. De voornaamste redenen voor de lage score zijn de lage politieke representatie en lage economische participatie. Vrouwen werken minder dan mannen en het aandeel vrouwen “in de top” is nog altijd gering, vergeleken met mannen. Het Rathenau instituut publiceerde eerder een factsheet waarin te lezen is dat slecht 24% van alle hoogleraren vrouw is. Ook in andere sectoren, zoals het bedrijfsleven is het aandeel vrouwen in topfuncties laag.

Om de sociaaleconomische positie van vrouwen te verbeteren en het aandeel vrouwen in de top te vergroten, is het van belang dat vrouwen deelnemen aan de arbeidsmarkt. Onderwijs speelt een belangrijke rol in het vergroten van kansen op de arbeidsmarkt, naast persoonlijke eigenschappen (zoals ambitie) en sociaal-culturele factoren (zoals normen en waarden van de vrouw en haar omgeving). Daarnaast is timing in een vrouwenleven een cruciale factor. De investering die gedaan wordt om carrière te maken, valt voor vrouwen immers samen met de vruchtbare periode.

Technologie als versneller van emancipatie?

De introductie van de pil in 1962 heeft een grote invloed gehad op de emancipatie van vrouwen. De pil maakte het makkelijker voor hen om te profiteren van onderwijs-, arbeids- en carrièrekansen. Op die manier werden vrouwen zelfstandiger, ook vanuit economisch oogpunt, maar er is nog steeds geen sprake gendergelijkheid op de arbeidsmarkt.  

Kan technologie opnieuw een versneller van emancipatie zijn? Biotechnologiebedrijven laten ons denken van wel. Een nieuwe generatie van reproductieve technologieën claimt het mogelijk te maken voor vrouwen met een kinderwens om deze uit te stellen en om zwangerschappen op latere leeftijd mogelijk te maken. Eicellen kunnen worden ingevroren, met een thuistest kan bepaald worden hoeveel vruchtbare jaren een vrouw nog heeft en met allerlei apps kan hét moment van ovulatie op de dag nauwkeurig worden voorspeld. Het uitstellen van kinderen krijgen geeft vrouwen de tijd om door te groeien op de arbeidsmarkt. De reproductieve autonomie die deze technologieën geven, kunnen – net als de pil dat zo’n zestig jaar geleden deed – de emancipatie van de vrouw bevorderen.¹ Voorstanders van nieuwe reproductieve technologieën stellen dat dit soort technieken gelijkheid bevorderen, doordat ze vrouwen net als mannen langer de tijd geven om kinderen te krijgen en de reproductieve autonomie vergroten. Critici zeggen juist dat dit soort technologieën de maatschappelijke druk op vrouwen om kinderen te krijgen alleen maar vergroot, en een maatschappelijke verwachting oplegt. Ook de ethische kwesties bij biomonitoring van een vrouwenlichaam en de manier waarop door bedrijven wordt omgesprongen met de (vaak erg gevoelige) verzamelde data van vrouwen is een zorg. Het Rathenau Instituut deed al eerder onderzoek naar delen en gebruiken van gezondheidsdata verzameld met apps.

Reproductieve technologie bevordert de mogelijkheid voor vrouwen om carrière maken. Tegelijkertijd is het van belang dat vrouwen langer in gezondheid blijven werken, ook na de fase waarin ze meestal kinderen krijgen. Het geringe aandeel vrouwen in topposities is, naast de (voorheen) beperkte instroom, deels toe te schrijven aan een verminderde doorstroom en verhoogde uitstroom van vrouwen als ze eenmaal aan het werk zijn. Dit komt doordat vrouwen vaker in deeltijd werken en minder overuren maken dan hun mannelijke collega’s, maar ook doordat vaker de keuze voor het gezin wordt gemaakt. Carrière en een gezin blijken lastig te combineren (ook voor mannen overigens!), wat resulteert in een hoge mentale en fysieke belasting voor vrouwen. Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau toonde aan dat een slechte gezondheid voor veel vrouwen een reden is voor hun lagere arbeidsparticipatie. Vrouwen vallen vaker en langer uit en het ziekteverzuim onder vrouwen is hoger dan bij mannen.

Gendersensitieve medische technologie

Tegelijkertijd is er binnen het medisch onderzoek lange tijd weinig aandacht geweest voor vrouwen en vrouwspecifieke aandoeningen. Mannen zijn de norm geweest bij wetenschappelijk onderzoek. Het wordt steeds duidelijker dat vrouwen andere ziekteverschijnselen hebben dan mannen. Bepaalde ziekten, bijvoorbeeld sommige hart- en vaatziekten, worden daardoor niet (tijdig genoeg) herkend, met als gevolg dat vrouwen meer kans hebben om verkeerd gediagnostiseerd te worden of niet de juiste medicatie krijgen. Ook worden vrouwen in de overgang vaker onterecht met een burn-out gediagnostiseerd, omdat artsen hun klachten niet herkennen. Kan gendersensitieve medische technologie, waarmee betere diagnose en therapie mogelijk is, zorgen voor verbetering van de maatschappelijke positie van vrouwen? Dat is een belangrijke vraag.

Nieuw onderzoek

Het Rathenau Instituut start dit voorjaar met een project waarin we onderzoeken of en hoe wetenschap en technologie gericht op het lichaam en de gezondheid van vrouwen zorgen voor gelijke kansen, gedurende alle fasen in haar leven. 

Gerelateerde publicaties: