Solidariteit en eerlijke verdeling van vaccins

In een gezamenlijk statement roepen de ethische commissies van UNESCO, IBC en COMEST, op tot internationale solidariteit en een eerlijke verdeling van vaccins. Directeur Dr. Ir. Melanie Peters van het Rathenau Instituut is als nationaal expert lid van het IBC, en Prof. Dr. Peter Paul-Verbeek is nationaal expert en voorzitter van COMEST. Dit statement is een vervolg op het statement over COVID-19 uit april 2020, en belicht vanuit een globaal perspectief verschillende ethische overwegingen rond COVID-19 vaccinaties. Het statement werd gepresenteerd in een openbare digitale bijeenkomst, waarin ook de directeur-generaal van de World Health Organization (WHO), Tedros Ghebreyesus, en de directeur-generaal van UNESCO, Audray Azoulay, hun steun ervoor uitspraken.

Het Rathenau Instituut deed de afgelopen jaren onderzoek naar verschillende onderwerpen die ter sprake komen in het statement, en schreef daarover in rapporten en berichten aan het parlement. Dit zijn, onder andere, vertrouwen in de wetenschap, de verspreiding van desinformatie op het internet, de inzet van digitale hulpmiddelen bij de verspreiding van het coronavirus en open science.

Volgens de commissies moeten internationale samenwerkingen zich er hard voor maken dat vaccinaties kunnen worden beschouwd als global public good. Dat zou betekenen dat iedereen ter wereld in dezelfde mate toegang zou moeten hebben tot vaccinatie. Op dit moment is het moeilijk voor arme landen om aan vaccins te komen, omdat rijke landen al grote hoeveelheden vaccins hebben gereserveerd bij vaccinaanbieders, tot wel vijf keer meer dan nodig voor de eigen bevolking. Maar de toegang tot vaccins wordt ook belemmerd doordat het intellectuele eigendom van farmaceutische bedrijven is beschermd. Daardoor kunnen bijvoorbeeld faciliteiten in lagelonenlanden – die vaak erg bedreven zijn in het produceren van vaccins – deze vaccins niet zelf produceren. 

Omdat COVID-19 niet iedereen in dezelfde mate raakt, pleiten IBC en COMEST ervoor dat voorrang wordt verleend aan de meest kwetsbare personen, en de personen die het meest worden blootgesteld aan het coronavirus, zoals zorgpersoneel. Daarnaast zouden personen die een belangrijke maatschappelijke rol vervullen, zoals leraren, als één van de eersten een vaccin moeten krijgen. IBC en COMEST roepen overheden op om hun beleid te baseren op deze principes.

Daarnaast benadrukken ze dat vaccineren nooit verplicht zou moeten zijn. Om burgers ertoe te zetten zich te laten vaccineren, moeten overheden ervoor zorgen dat ze betrouwbaar, open en transparant handelen. Communicatie en informatie over vaccinaties moet zijn gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Daarom is het ook belangrijk dat desinformatie wordt tegengegaan.

Voor een effectieve bestrijding van de (globale) pandemie is internationale samenwerking op het gebied van onderzoek noodzakelijk. Op die manier kunnen zo veel mogelijk mensen profiteren van de opbrengsten van onderzoek. Daarom moet er volgens IBC en COMEST meer werk worden gemaakt van open science en het delen van onderzoeksdata tussen bedrijven en onderzoekers. Ook moet het  voor burgers mogelijk zijn om persoonlijke data op een veilige manier te delen ten behoeve van  onderzoek in het algemene belang.

Digitale technologieën spelen een centrale rol in de pandemie. Ze worden inmiddels gebruikt voor contactonderzoek (zgn. tracing apps), zelfrapportage en het registreren van testresultaten en vaccinatiestatus. IBC en COMEST vinden het van cruciaal belang dat mensenrechten bij deze technologieën altijd gerespecteerd worden. Daarnaast moeten ze  individuele waarden zoals privacy en autonomie ondersteunen, evenals collectieve waarden zoals solidariteit en inclusiviteit. Bovendien mogen deze technologieën nooit als de definitieve en volledige oplossing voor de coronapandemie worden gezien. Technologische interventies moeten altijd worden aangevuld met maatschappelijke interventies zoals onder meer de ontwikkeling van veerkrachtige en flexibele gezondheidsvoorzieningen en betere huisvesting voor ouderen.