Mensenrechten in de digitale tijd: dit bespreekt de VN

Op de foto: Een student checkt zijn telefoon tijdens de Arabische Lente in Cairo, 2012. Sociale media leidden mede tot de val van het regime. Foto: Alisdare Hickson / Flickr

Internationaal is er steeds meer aandacht voor de mensenrechten in de digitale samenleving. Dit artikel geeft een kort overzicht van inspanningen bij Unesco (de VN-organisatie voor onderwijs, wetenschap en cultuur) en bij de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om aandacht voor kwesties als menselijke waardigheid, individuele autonomie en controle over technologie.

Deze instituties roepen op tot bewustwording, en tot de ontwikkeling van nieuwe wettelijke kaders en ethische richtlijnen.

De VN-Mensenrechtenraad richt zich op de naleving van de mensenrechtenverdragen. De raad kijkt ook naar de relatie tussen digitalisering en mensenrechten: in 2014 stelde hij een Speciale Rapporteur op het gebied van het recht op vrijheid van meningsuiting aan, en in 2015 een op het gebied van het recht op privacy.

Digitalisering en het recht op privacy

De VN-Mensenrechtenraad nam in de periode van 2012 tot 2017 drie resoluties aan met steeds kleine uitbreidingen.

1. De eerste resolutie, The promotion, protection and enjoyment of human rights on the Internet (L13), werd ingediend op 6 juli 2012. Deze resolutie herbevestigt de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens voor het digitale tijdperk. Ze benadrukt dat de rechten die mensen offline hebben ook online moeten worden beschermd.
2. De tweede resolutie, L24, werd op 26 juni 2014 aangenomen, met als aanvulling de nadruk op het belang van het bestrijden van haat op het internet.
3. De derde resolutie, L20, met betrekking tot 'The promotion, protection and enjoyment of human rights on the Internet', werd op 5 juli 2016 aangenomen. Die pleit ervoor dat online vrijheid als mensenrecht beschermd moet worden, en benadrukt het belang van toegang tot informatie op het internet - omdat toegang tot informatie het recht op onderwijs bevordert, en het de noodzaak voor digitale geletterdheid benoemt.

Big data en de mensenrechten over goede leefomstandigheden

De VN-organisatie Unesco gebruikt de werkterreinen onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie om de doelstellingen van de VN te realiseren, namelijk: ontwikkeling van universele waarden en verbetering van de leefomstandigheden van alle mensen.

In 2017 kwam het International Bioethics Committee van de Unesco met een rapport over big data en gezondheid. Daarin signaleerde het dat governancesystemen voor big data de fundamentele rechten van mensen moeten beschermen, maar dat deze governancestructuur nog niet bestaat. Verantwoord gebruik maken van data en transparantie van algoritmen zijn daarbij cruciaal. Het comité adviseerde internationale organisaties daarom om een wereldwijd juridisch raamwerk te maken voor het gebruik van big data binnen de gezondheidzorg en –onderzoek. Ook moeten er internationale richtlijnen, ethische codes en ethiekcommissies komen op dit terrein.

Audrey Azoulay, de secretaris-generaal van de Unesco, heeft inmiddels AI tot topprioriteit benoemd.

Robots en de mensenrechten

Een ander Unesco-comité waarschuwde, eveneens in 2017, voor de toename van het aantal cognitieve robots (robots met menselijke vaardigheden zoals gewaarwording, taal, interactie, probleemoplossing, creativiteit, en leren - waarmee hun handelingen onvoorspelbaar zijn). Zulke robots leiden tot sociale en culturele veranderingen, en kunnen veiligheid, privacy en menselijke waardigheid onder druk zetten.

Het comité (Comest genaamd) wil daarom meer bewustzijn en het wil een dialoog stimuleren over de ethische aspecten van het gebruik van autonome, cognitieve robots in de samenleving. Het adviseert het gebruik ervan te reguleren, en ethische richtlijnen te ontwikkelen voor zowel producenten als gebruikers van robots. Ook moet ethiek worden opgenomen in het ontwerpproces van de robots en moeten overheden en organisaties meer oog hebben voor de gevolgen van deze robots voor de arbeidsmarkt.

IoT en ethiek

Comest bereidt ook een rapport voor over de ethische aspecten van het IoT. In voorbereiding hierop werd in samenwerking met de Universiteit Twente op 14 maart 2018 een workshop Ethics of Internet of Things georganiseerd, waarin werd gekeken naar de implicaties voor sociale interacties en machtsverhoudingen.

Meer lezen

Het Rathenau Instituut volgt dit onderwerp op de voet. Lees meer over de impact van AI op de mensenrechten via:

• Nieuwe regels voor kunstmatige intelligentie?
• Nederland geeft ongericht vorm aan digitale transitie
• Acties voor een verantwoorde digitale samenleving
• Experts spreken met Kamer over AI in het recht
• Kabinet kondigt onderzoek aan naar aanleiding van ‘Opwaarderen’
• Technologisch burgerschap: dé democratische uitdaging van de 21ste eeuw