Inclusief online
Status: Lopend
Het Rathenau Instituut onderzoekt wat nodig is zodat iedereen online veilig en vrij kan zijn. In het onderzoek Inclusief online combineren we onderzoeks- en ontwerpmethoden om uit te zoeken hoe online omgevingen inclusiever ontworpen zouden kunnen worden. Want wie ontwerpt, bepaalt.
Waarom dit project?
Waar het internet twintig jaar geleden bestond uit een pluriforme verzameling aan online omgevingen met verschillende eigenaren, verdienmodellen en ontwerpkeuzes, beleven de meeste mensen het internet nu via een klein aantal gecentraliseerde online platformen in handen van een paar grote technologiebedrijven. Denk aan grote platformen als Facebook, TikTok, X en Instagram. Deze online platformen bieden niet slechts neutrale infrastructuur voor informatieuitwisseling, maar bepalen actief de voorwaarden voor hoe mensen zich tot elkaar verhouden.
Online omgevingen zijn namelijk ontworpen met bepaalde aannames en doelen. In die zin zijn ze te vergelijken met een plein in een stad of dorp, waar de plaatsing van bankjes, bomen voor schaduw of speeltoestellen voor kinderen mede bepaalt hoe mensen de ruimte gebruiken. Het verschil is dat publieke ruimtes zoals een plein in samenspraak met burgers en met invloed vanuit een democratisch gekozen gemeenteraad worden ingericht. Dit terwijl ontwerpkeuzes achter online omgevingen minder in samenspraak worden genomen. Beslissingen over algoritmes, contentmoderatie en zichtbaarheid hebben echter grote invloed op wat online zichtbaar is, wie gehoord wordt en op welke manier mensen met elkaar verbinding aangaan.
Uitgelicht
Randvoorwaarden en ontwerpkeuzes
Minder pluriformiteit van online plekken en toenemende haat lijken te wijzen op een afname van de voordelen die online omgevingen juist van oudsher hebben voor verschillende groepen in de samenleving. De vraag is dan ook: welke randvoorwaarden en andere typen ontwerpkeuzes zouden kunnen bijdragen aan een pluriforme verzameling aan online omgevingen waar (weer) iedereen de vruchten van kan plukken?
Die vraag is niet vrijblijvend: overheden hebben een positieve verplichting om mensenrechten te beschermen, met extra aandacht voor groepen die risico lopen op uitsluiting of discriminatie. Het recht op vrijheid van meningsuiting, vergadering en non-discriminatie geldt ook online. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft het signaal afgegeven dat intolerante, haatzaaiende, uitingen – ook online – richting lhbtiq+-personen niet geaccepteerd hoeven te worden in een democratische samenleving. Kortom, overheden zijn verplicht om ook online de randvoorwaarden te scheppen voor een klimaat waarin iedereen zich vrij en veilig kan bewegen.
