calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

De toekomst van datasolidariteit en onderzoek met zorgdata

Artikel
27 mei 2021
datasolidariteit Privacy

Foto: Shutterstock / Blue Planet Studio

Image
Twee artsen digitaal

Op 30 april 2021 organiseerde de European Data Protection Board (EDPB) een stakeholder event. Tijdens het event stonden vragen centraal rondom het gebruik van persoonsgegevens voor wetenschappelijke doeleinden. Het Rathenau Instituut nam hieraan deel vanwege ons onderzoek op dit gebied. De EDPB probeerde tijdens de bijeenkomst antwoord te krijgen op vragen over dataonderzoek en privacy.

In het kort:

  • Tijdens het event werden er antwoorden gezocht op de vragen: wat speelt er met dataonderzoek in de praktijk, waar gaat het naar toe, en wat betekent dit voor de bescherming van persoonsgegevens?
  • Het Rathenau Instituut was aanwezig vanwege (onder meer) kennis over onderzoek met data uit medische dossiers.
  • Tijdens de discussies werd het duidelijk dat de meest toekomstbestendige oplossingen op Europees niveau gecreëerd dienen te worden.

EDPB stakeholder event

De EDPB is een EU-comité van nationale privacytoezichthouders en vormt een belangrijke stem in het debat. Zo brengt de EDPB richtlijnen uit waarin privacywetgeving wordt uitgelegd, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming – de AVG.

De EDPB werkt aan richtlijnen over datagebruik dat is toegestaan voor wetenschappelijke doeleinden. In voorbereiding hierop werd een stakeholder event georganiseerd. Belangrijke spelers uit de sectoren onderzoek, zorg en industrie werden uitgenodigd om hun praktijkervaringen te delen. Waar lopen zij tegenaan en welke oplossingen stellen ze voor?

Omdat het Rathenau Instituut in december 2020 het rapport ‘Datasolidariteit voor gezondheid - Verbeterpunten met oog voor ieders belang ’ publiceerde, was het instituut een logische deelnemer. Het rapport onderzoekt de wet- en regelgeving waarbinnen medisch professionals en onderzoekers zich moeten bewegen als zij met data uit medische dossiers aan de slag willen gaan. Dit is complex. Daarom hebben we in onderstaande beslisboom de belangrijkste regels uiteengezet. De paragraafnummers corresponderen met de paragrafen uit het onderzoek.

Beslisboom datasolidariteit

Bijdrage van het Rathenau Instituut

De meeste discussies tijdens het event gingen over onderzoek met medische gegevens of andere gezondheidsgegevens. Ons onderzoek kwam dus goed van pas. We hebben bij de EDPB diverse onderwerpen benadrukt die in het datasolidariteit rapport verder zijn uitgewerkt. Denk aan:

  • De verhouding tussen Nederlandse wetgeving en de AVG;
  • De knelpunten die ontstaan met internationaal medisch dataonderzoek;
  • De benodigde transparantie richting patiënt;
  • Privacyrechtelijke rolverdeling van hulpverleners en onderzoekers;
  • Het nut van een Europese gedragscode;
  • Risico’s op ongeoorloofd commercieel datagebruik, en;
  • Een clearing house dat per internationale datastroom checkt of aan de regels wordt voldaan.


Al snel werd duidelijk dat de meest toekomstbestendige oplossingen op Europees niveau gecreëerd moeten worden. Immers, de verschillende nationale wetten over onderzoek met medische gegevens kunnen belemmerend werken als we een echte European Health Data Space willen bouwen.

Onze aanbevelingen dienen zo’n Europese onderzoeksruimte, met respect voor de belangen en rechten van de betrokkenen. Dit zijn niet alleen patiënten, maar ook gezonde mensen wiens gegevens oorspronkelijk buiten het medische domein zijn verzameld. Bijvoorbeeld met wearables die het slaapritme registreren. Deze data kunnen artsen en onderzoekers nuttige inzichten verschaffen, maar er zijn ook andere partijen die interesse hebben in de data. Bijvoorbeeld vanuit louter commerciële motieven. Hoe gaan we hiermee om?

Het is belangrijk dat er rekening wordt gehouden met de betrokkenen. Willen zij (en zo ja: onder welke voorwaarden) hun gegevens ter beschikking stellen voor onderzoek? Hiervoor is een breed maatschappelijk debat essentieel.

Verder lezen

Voorafgaand aan het stakeholder event stuurden wij de EDPB een ingevulde vragenlijst toe. Hierin komen praktijkvoorbeelden als de Personal Health Train (PHT) aan bod, maar ook coöperatieve modellen op het gebied van gezondheidsdata zoals het Zwitserse MIDATA Platform.

In april 2020 riepen wij de wetgever op om duidelijk te maken wat de voorwaarden zijn voor de verwerking van gezondheidsgegevens in het medische domein en daarbuiten. Bijvoorbeeld in hoeverre een medisch professional (‘hulpverlener’) moderne toepassingen met AI, zoals machine learning of natural language processing, mag (laten) uitvoeren op data in het medisch dossier. Onze brief over wettelijk toegestaan gebruik van gezondheidsgegevens kan hier worden gelezen.

Ons rapport Datasolidariteit van december 2020 kan hier worden geraadpleegd, tezamen met ons Bericht aan het parlement.