calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Mogen we DNA van mensen aanpassen? Het debat over kiembaanmodificatie

Kiembaanmodificatie
Wereldwijd is afgesproken dat de mens het DNA van de mensheid niet zal veranderen. Maar het kan wél: aanpassen van wat ook wel ‘de kiembaan’ wordt genoemd. En er nog steeds discussie over die afspraak. Dit artikel zet op een rij waarover het gaat.

Wat is kiembaanmodificatie?

Kiembaanmodificatie is het aanbrengen van genetische veranderingen die aan het nageslacht worden doorgegeven. Daarover wordt internationaal veel gediscussieerd. Er is internationaal afgesproken dat we het DNA van toekomstige generaties niet veranderen.

Dat is technisch wel mogelijk, sinds Amerikaanse onderzoekers er in de zomer van 2018 voor het eerst in slaagden om met de nieuwe CRISPR-Cas-techniek de erfelijke afwijking van een niet levensvatbaar menselijk embryo te repareren.

Wat is de CRISPR-Cas-techniek?

CRISPR-Cas9 is een soort schaar, waarmee eenvoudig in DNA kan worden geknipt. De cel zal dit uit zichzelf repareren. Tijdens dat proces kunnen in het laboratorium genen worden toegevoegd aan dit DNA. Dat kunnen genen zijn uit andere organismen, of genen uit dezelfde soort. In het proces kan zelfs één enkele bouwsteen van een gen worden gewijzigd - een van de vier 'letters' A,C,T, of G.

Met de ontdekking van deze ‘schaar’ is het modificeren van genen in het laboratorium sneller, gemakkelijker, goedkoper en nauwkeuriger geworden.

Waarom ligt DNA aanpassen zo gevoelig?

Bij kiembaanmodificatie wordt er doelgericht gesleuteld aan een embryo. De aangebrachte wijzigingen in het DNA van het embryo zijn onomkeerbaar. Dat betekent dat ze aan volgende generaties worden doorgegeven. Het betekent een eerste stap in het ingrijpen in de menselijke genenpool.

Het onderwerp genetische modificatie van toekomstige generaties roept discussie op. In Nederland heeft die vooral een pragmatische insteek. Onterecht, want het goed doordenken van de consequenties laat zien dat het gaat om niets minder dan de toekomst van de mensheid zelf.

Nederland kent op dit moment een beperkt kiembaanmodificatieverbod. Het is op basis van de Embryowet (art. 24 sub g) verboden om opzettelijk de kern (het DNA) te wijzigen van menselijke kiembaancellen waarmee een zwangerschap tot stand wordt gebracht. Uit de gebruikte formulering in de wetstekst kan worden afgeleid dat wetenschappelijk onderzoek waarbij kiembaanmodificatie plaatsvindt wel is toegestaan mits er geen zwangerschap ontstaat.

Ook planten en gewassen worden genetisch gemodificeerd

De CRISPR-Cas-techniek en andere modificatietechnieken worden al langer toegepast in planten en gewassen. Het Rathenau Instituut publiceerde er ook veel over. Een selectie:

De aardappel heeft de toekomst - Drie scenario's over de hybride aardappel en de wereldvoedselvoorziening (2020)

Gaat de hybride aardappel Afrika voeden? (2020)

Genome editing bij planten en gewassen - naar een modern biotechnologiebeleid met oog voor verschil in risico’s en bredere afwegingen (2019)

Kruip met Crispr-Cas-voedsel niet weer de loopgraven in (2019)

De hybride aardappel: de verwachtingen lopen uiteen (2018)

Niet-bruinende appels, ze zijn al te koop in de VS (2018)

Algenolie ter discussie (2016)

DNA van mensen aanpassen: al jaren discussie

Voor het aanpassen van menselijk DNA bestaan veel voor- en tegenargumenten. Het Rathenau Instituut publiceerde er al veel over en doet ook in 2019 en 2020 verder onderzoek.

‘Kweekembryo’s’ versus ‘restembryo’s’

Volgens de Embryowet is het momenteel niet toegestaan om embryo’s speciaal tot stand te brengen voor wetenschappelijk onderzoek. De onderliggende gedachte is dat een embryo geen gebruiksvoorwerp mag worden (instrumentalisering van het menselijk leven).

Onderzoekers zijn daarom aangewezen op zogenaamde ‘restembryo’s’ die zijn overgebleven na een vruchtbaarheidsbehandeling. Met deze restembryo’s is wetenschappelijk onderzoek wettelijk toegestaan op voorwaarde dat de ouders daar toestemming voor hebben gegeven. Dit vanuit de achterliggende gedachte dat deze embryo’s –voor de wetenschap van waarde - er eenmaal al zijn en anders worden vernietigd.

Maar voor veel wetenschappelijk onderzoek met CRISPR-Cas9 leveren restembryo’s niet de benodigde informatie op. Voor verder onderzoek willen wetenschappers graag ‘kweekembryo’s’ gebruiken, embryo’s die speciaal gecreëerd worden voor wetenschappelijke doeleinden. Om die reden heeft de toenmalige minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Schippers aangekondigd de Embryowet te willen wijzigen om ‘kweekembryo’s’ bij uitzondering toe te staan.

Hoe moet de wet er dan uit zien? Daarover is nog volop discussie.

Voor die discussie schreven we de afgelopen jaren meerdere publicaties.

Eerdere publicaties over ‘mensverbetering’

Deze publicaties bouwden voort op eerder onderzoek, zoals:

Eerdere publicaties over de dialoog over het aanpassen van DNA:

 

Er kan al veel zonder menselijk DNA aan te passen

Ook wanneer we het DNA van de mens niet aanpassen, is het leven van de mens te verbeteren. Lees bijvoorbeeld:

Wat in Nederland niet mag of kan, kan of mag soms wel in het buitenland. Daarover schreven we deze publicaties:

Tot slot zijn er nog machines die ons leven kunnen aanvullen. Printers en robots, en andere technologie. Ook daarover schreven we de afgelopen jaren regelmatig.